Cytat:Autor: dr net. prof. UR Paolo biskup della Chiesa OSPPE 
Promotor: dr net. prof. UR Taddaeus della Chiesa SJ

Pius IV – ostatni Patriarcha II Państwa Kościelnego Rotria

 

W swojej pracy bakalaureatu z historii chciałbym przedstawić pontyfikat Piusa IV, który był ostatnim Patriarchą II Państwa Kościelnego Rotria. Za jego pontyfikatu ujawniły się największe patologie tamtejszego okresu i tym samym nastąpił kres złotej ery Stolicy Apostolskiej. Celem niniejszej pracy jest także rządów Piusa IV, które choć trwały zaledwie niedużo ponad półtorej miesiąca, to zapisały się w historii jako przełomowe – kończące pewien etap w dziejach naszego kraju.

 

Dnia 21 sierpnia 2014 r. v-zmarł w Apostolskim Mieście Rotria Patriarcha Leon II. Fakt ten niezwykle zszokował mieszkańców Rotrii, gdyż nic nie wskazywało na nagły atak realiozy, który pozbawi życia Wawrzyńca Medycejskiego, zasiadającego wówczas na Tronie Pawłowym. Kilka dni wcześniej rozprawił się ze stowarzyszeniem masońskim Micronatti, które planowało przejęcie władzy w Kościele Rotryjskim oraz jego zniszczenie. Ekskomunikowany został wtedy x. Julian Montini, aczkolwiek przypuszcza się, iż wiodącą rolę w Micronatii odgrywał ksiądz infułat Mikołaj Dreder, który jednak zdradził swoich sojuszników i doniósł na ich działalność Świętemu Oficjum. W zamian za to Jego Świątobliwość Leon II nagrodził go nominacją biskupią.

Końcówka II Państwa Kościelnego charakteryzowała się niezwykłą hieratycznością struktury władzy. Bardzo trudno było uzyskać kościelne i państwowe godności, a najwyższe urzędy sprawowane były przez te same osoby. Podobnie było w Kolegium Kardynalskim, które po v-śmierci Leona III złożone było z dwóch purpuratów – kardynała kamerlinga Cezarego Medycejskiego oraz kardynała Franciszka Ferdynanda Habsburga Lotaryńskiego. Choć duchowni rotryjscy przewidywali iż największe szanse na rozpoczynającym się po pogrzebie Leona II konklawe posiada kardynał Franciszek Ferdynand (przewodniczący celebrom pogrzebowym i będący Dziekanem Kolegium Kardynalskiego), to z dobrze poinformowanych źródeł wiem, iż na ówczesnym konklawe rozpatrywana była również kandydatura Piusa Marii biskupa Facibeniego. Ekscelencja Facibeni jednak odmówił, gdyż wpierw wolał uzyskać kapelusz kardynalski. Wiadome też było, że Facibeni lubił swoją rolę „szarej eminencji”. Ostatecznie zatem 24 sierpnia 2014 r. po bardzo krótkim konklawe kardynał Franciszek Habsburg został Piusem IV.

 

Pius IV nie posiadał rewolucyjnych planów dotyczących swojego pontyfikatu. Pragnął kontynuować politykę poprzedników, skupiając swoje uwagę na sprawach wewnętrznych. Kurią kierował x. prałat Ksawery van Berden, który chciał skodyfikować prawo karne na terenach Państwa Kościelnego. Uchwalono również ustawę o Gwardii Apostolskiej. W trakcie pontyfikatu Piusa IV bardzo aktywnie działał x. Wincenty Oreglia di Santo Stefano (pierwotnie Stanisław Wieniawa), który przybył do kraju w dniu śmierci Leona III (przez co później naraził się na pomówienie, iż stanowił z Wawrzyńcem Medycejskim tą samą osobę). Za czasów Piusa IV prężnie działał Uniwersytet Rotryjski, a rozwój kultury zapewniał Pius Maria biskup Facibeni. Aktywność mieszkańców Państwa Kościelnego w tym okresie była bardzo duża.

 

W trakcie uroczystości pokoronacyjnych Piusa IV, biskup Tomasz Mancini OFD wysunął kontrowersyjne tezy dotyczące konieczności reformy Kościoła Rotryjskiego m.in. uczynienia go „bardziej autentycznym” oraz wyjścia duchownych do ludzi. Jak pisał kardynał Jan Chrzciciel Aldobrandini (Wincenty Oreglia di Santo Stefano), Tomasz Mancini "...zarzucił, że Kościół Rotryjski jest zamknięty dla v – świata, nazwał go „fabryką ceremonii”, a nie ostoją chrześcijaństwa. W swoich tezach zaznaczył, że Patriarcha nie może być „więźniem Kwirynału”, a wraz z innymi duchownymi powinien być solą ziemi. Zaznaczył, że należy zwiększyć rolę kościołów lokalnych oraz zdecydowanie zwrócił się w stronę koncyliaryzmu oraz kolegialności w Kościele". Działania dominikańskiego biskupa nie spodobały się Ojcu Świętemu, gdyż godziły w dotychczasową tradycję Kościoła oraz niosły niebezpieczne treści. Podobnie krytykował Piusa IV inny dominikanin - o. Jordan Belmonte, który zdaniem kardynała Aldobrandiniego, "...nazwał Kościół Titanicem płynącym wprost na górę lodową, a Patriarchę jego kapitanem. Zarzucał blokowanie Tronu Pawłowego przez dwóch kardynałów i niską kolegialność".

Pius IV obłożył ostatecznie Manciniego suspensą i zakazał dalej głosić owych poglądów, a także nakazał mu pokutę w klasztorze we Fiesole. Pomimo tego biskup Mancini nie wyrzekł się swoich tez i rozgłaszał je na blogu oraz za granicami Rotrii. Dodatkowo bezpośrednio atakował Patriarchę, nazywając go tyranem na Tronie Pawłowym. Pius IV nie mógł tolerować podważania autorytetu Biskupa Rotrii i ekskomunikował Manciniego oraz ojca Belmonte (oskarżonego o podwójną tożsamość z Albertem Orańskim), tymczasowo uspokajając sytuację w kraju.  Jego Świątobliwość przypuszczał, że biskup Mancini działał na polecenie osoby trzeciej, sugerując iż inspiracja mogła wypłynąć z Królestwa Zjednoczonych Niderlandów, których władcą ówcześnie był Albert I. W rozmowie z księdzem Wincentym Oreglią di Santo Stefano Ojciec Święty wskazał, iż wszczęta przez Manciniego protestancka rewolucja miała stanowić pretekst do założenia kościoła narodowego w Niderlandach, którego przewodnictwo miało zostać powierzone właśnie Manciniemu. Nie można niestety zweryfikować tej tezy, aczkolwiek wzmocnienie pozycji Manciniego w trakcie Wielkiej Schizmy Październikowej oraz za rządów antypatriarchy Klemensa III (de facto marionetki w rękach Alberta Orańskiego) oraz antypatriarchy Aleksandra IV sporo za nią przemawia. Albert Orański szanował wówczas Tomasza Manciniego i doceniał jego wkład w rozwój Rotrii.

 

Pomimo iż tezy Tomasza Manciniego nie zostały przedmiotem obrad, to Pius IV dostrzegł potrzebę przedyskutowania ewentualnych zmian i w związku z tym zwołał VI Sobór Laterański, na którym miano debatować na temat konieczności modyfikacji Rytuału Laterańskiego (dodania do jego przepisów obrzędu pogrzebu Patriarchy) oraz nowych zadań duchowieństwa rotryjskiego. Legatami soborowymi zostali biskupi Pius Maria Facibeni oraz Mikołaj Dreder. Obrady VI Soboru Laterańskiego za czasów Piusa IV toczyły się bardzo wolno i poza owymi zmianami w Rytuale Laterańskim nie dokonano żadnych większych zmian. Obrady Soboru zostały przerwane przez wybuch Rewolucji Październikowej, która zapoczątkowała okres Wielkiej Schizmy Rotryjskiej. Sobór odegrał w trakcie Rewolucji bardzo dużą rolę, gdyż był organem elekcyjnym pierwszego antypatriarchy.

 

Dnia 14 października 2014 r. w trakcie audiencji generalnej Pius IV ogłosił nominację biskupią dla księdza prałata Ksawerego van Berdena, a także włączył księdza Wincentego Oreglię di Santo Stefano w skład Kapituły Bazyliki Laterańskiej. W ten dzień nic nie zapowiadało zbliżających się, przełomowych dla losów II Państwa Kościelnego wydarzeń.

 

W dniu 18 października 2014 r. w godzinach wieczornych doszło do ataku na Apostolskie Miasto Rotria. Patriarcha Pius IV przewodniczył wówczas nieszporom w Bazylice Laterańskiej. Wraz z nim modlili się kardynał Cezary Medycejski oraz biskup Pius Maria Medycejski – w ten dzień bowiem Cezary Medycejski przysposobił go do swojego rodu. Patriarchę i jego najbliższych współpracowników zaatakował ekskomunikowany biskup Tomasz Mancini wraz ze swoimi poplecznikami. Inspiratorem ataku zgodnie z informacją zamieszczoną przez obrońcę Rotrii – Karola Habsburga (syna Piusa IV) miał być Wawrzyniec Medycejski, który sfingował swoją śmierć, a w rzeczywistości uciekł z Rotrii za granicę, by tam przygotować spisek. Nigdy tego nie udowodniono. W trakcie walk w Bazylice Laterańskiej śmierć poniósł zarówno Ojciec Święty, jak i Medyceusze. Z tego powodu w Kościele Rotryjskim zabrakło kardynałów. Patriarcha Pius IV przewidując sytuację kryzysową ustanowił tuż przed swoją śmiercią regenta w osobie biskupa Ksawerego van Berdena. Niestety atakujący zmusili go do opuszczenia Państwa Kościelnego i uniemożliwili sprawowanie władzy, opanowując struktury informatyczne kraju. W tym właśnie momencie zakończyło się II Państwo Kościelne Rotria. Następni jego władcy nie posiadali legitymacji do sprawowania władzy i byli zwykłymi uzurpatorami. Rozpoczęła się Wielka Schizma Rotryjska, a do kraju z czasem powracały osoby niepożądane za rządów Piusa IV – Julian Montini (ukrywający się pod nazwiskiem Jana Bertelliego), Jan Ganganelli czy Albert Orański, który w tym samym dniu abdykował z tronu niderlandzkiego i został prezbiterem Kościoła Rotryjskiego (nominował go samozwańczy Przewodniczący Rady Regencyjnej Tomasz Mancini). Ksiądz Wincenty Oreglia di Santo Stefano, który niestety uznał rządy uzurpatorów, otrzymał list od kardynała Cezarego Medycejskiego, w którym purpurat tuż przed śmiercią napisał, iż nadchodzą dla Rotrii czasy „topienia się w szatańskiej smole”.

Co mogło stanowić pośrednią przyczynę Rewolucji i początku Wielkiej Schizmy? Stałe grzechy Rotrii i duchowieństwa Kościoła Rotryjskiego – brak umiejętności porozumienia się, rządza władzy, wygórowane ambicje, pycha i zazdrość. Ponadto pontyfikat Piusa IV określany był jako autorytarny, bardzo podobny do rządów Franciszka Ferdynanda jako Sykstusa III. Struktura „trzymająca władzę” w Państwie Kościelnym była bardzo sztywna, co powodowało narastającą złość niektórych duchownych (członkowie Micronatii, biskup Tomasz Mancini), którą powiększyła niechęć do jakichkolwiek zmian. Wydawać się również może, że zarówno Pius IV, jak i jego współpracownicy, byli zmęczeni sprawowaniem władzy i narastającym konfliktem z innymi osobami. To spowodowało brak większej ochoty do obrony w październiku 2014 r. Tym samym rządy Piusa IV należy ocenić raczej negatywnie, gdyż Jego Świątobliwość nie był w stanie zapobiec rozkładowi systemu władzy. Nie zapewnił także bezpieczeństwa państwu, choć podjął ku temu działania (ustanowienie regenta). Niestety napastnicy okazali się sprytniejsi i skuteczniejsi.

Wydarzenia Rewolucji, które zostaną opisane przeze mnie szerzej w pracy magisterskiej, stanowią czarną kartę w historii naszego kraju, kończąc złotą erę II Państwa Kościelnego Rotria. Na nieco ponad rok utraciło ono legalną władzę, będąc pod rządami najpierw antypatriarchów okresu Wielkiej Schizmy Rotryjskiej (Klemens III i Aleksander IV), a następnie niewoli skarlandzkiej i niderlandzkiej (Benedykt I). Skutki tych wydarzeń odczuwalne są do dziś np. w postaci powstania kościołów narodowych, oderwanych od Kościoła Powszechnego (Patriarchat Agurii). Słabość Piusa IV i jego współpracowników była niestety pośrednią przyczyną tego stanu rzeczy.

Zachęcam wszystkich do dyskusji nad przedstawioną pracą.

dr net. prof. UR Paolo biskup della Chiesa