[PM-VII] Rok Kościelny

[Carlo Lorenzo de Medici y Zep]

Autor: Carlo Lorenzo de Medici y Zep
Promotor: prof. Ksawery van Berden

Rok Kościelny

Co to jest Rok Kościelny?

Rok Kościelny jest to układ czasowy (kalendarz) niedziel, świąt, wigilii i suchychdni w okresie od Adwentu do ostatniej niedzieli po Zesłaniu Ducha Świętego.
1. Niedziela jest dniem świętym z ustanowienia Bożego.
2. Święta zostały ustalone przez Kościół na pamiątkę wydarzeń z życia Chrystusa, Matki Przenajświętszej, Apostołów, męczenników i świętych.
3. Wigilie (od łac. vigilare - czuwanie) to dni przedświąteczne, w których przygotowywano się modlitwą i postem na większe uroczystości kościelne. Do dziś zachowały się trzy wielkie wigilie: przed Bożym Narodzeniem, przed Zielonymi Świątkami, przed Wniebowzięciem Najświętszej Maryi Panny. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa wigilii było więcej.
4. Suchedni pochodzą z pierwszych wieków chrześcijaństwa, przypadają w środę, piątek i sobotę: trzeciego tygodnia Adwentu, pierwszego tygodnia Wielkiego Postu, po Zesłaniu Ducha Świętego i po uroczystości Podwyższenia Krzyża św. Są to dni dziękczynienia i błagania.

Najstarszym świętem w Kościele Katolickim jest Wielkanoc, obchodzona już za czasów apostolskich na pamiątkę Zmartwychwstania Jezusa Chrystusa. Drugim bardzo starym świętem są Zielone Świątki, obchodzone na pamiątkę Zesłania Ducha Św. Dokoła tych dwóch najstarszych świąt, Wielkanocy i Zesłania Ducha Św., zaczęto ustanawiać inne święta dla uczczenia wydarzeń z życia Pana Jezusa, które poprzedziły lub nastąpiły po Zmartwychwstaniu. W ten sposób powstał pierwszy okres Roku Kościelnego - okres Wielkanocy.
Wnet zaczęto obchodzić także pamiątkę narodzenia Pana Jezusa - Boże Narodzenie - oraz pamiątkę objawienia się Boże Dzieciątka poganom czyli Objawienie Pańskie (Trzech Króli), początkowo razem, a od IV w. osobno jako oddzielne święta. Dokoła tych dwóch świąt powstał drugi okres Roku Kościelnego - okres Bożego Narodzenia.

Rok Kościelny ma wielkie znaczenie w naszym życiu, gdyż stale przypomina nam Dzieło Odkupienia Chrystusowego i sprawia, że Odkupienie to dokonuje się w nas przez Msze św., Sakramenty św., nabożeństwa i słowo Boże. Rok Kościelny można więc nazwać wielkim wychowawcą, który prowadzi do dojrzałości dzieci Bożych.

Obecnie Rok Kościelny dzielimy na dwa okresy:
1. Okres Bożego Narodzenia od pierwszej niedzieli Adwentu do ostatniej niedzieli po Trzech Królach.
2. Okres Wielkanocy od Siedemdziesiątnicy ( Trzecia niedziela przed Wielkim Postem) do ostatniej niedzieli po Zesłaniu Ducha Św.


Okres Bożego Narodzenia

Okres Bożego Narodzenia obejmuje:
1. Adwent
2. Święto Bożego Narodzenia
3. Święto Objawienia Pańskiego
4. Okres poświąteczny (niedziele po Trzech Królach)

Adwent (od łac. adventus - przyjście) trwa przez cztery niedziele i przygotowuje nas na Boże Narodzenie, przypominając nam we Mszy św. i brewiarzu potrójne przyjście Jezusa: na świat, do duszy i na sąd. Adwent jest czasem pokuty, widzimy to przez kolor fioletowy szat liturgicznych i suchedni po trzeciej niedzieli adwentowej). Ukrytą radość nadchodzącego święta Narodzenia Jezusa wyraża codziennie odprawiana Msza św. do Matki Bożej, tzw.Roraty (od "Rorate coeli desuper" - Spuśćcie niebiosa rosę" - Introit), w czasie której pali się na ołtarzu osobna świeca symbolizująca Matkę Bożą - Gwiazdę Zaranną. Wigilia Bożego Narodzenia (24 grudnia)  jest ostatnim i najwyższym akordem tęsknoty za Chrystusem. Piękne zwyczaje okresu przedświątecznego to: wieczerza wigilijna, choinka - Boże drzewko i szopka betlejemska, które podnoszą radosny nastrój tego dnia.

Boże Narodzenie jest najradośniejszym świętem w Kościele. Kapłani w tym dniu mogą odprawić trzy Msze św. Ze względu na treść pierwsza nazywa się Anielską, druga Pasterską, a trzecia Królewską. Druga Msza św. odprawiana jest zwykle o północy (Pasterka) i jest poprzedzona odśpiewaniem jutrzni, zaczynającej się od słów: "Christus natus est nobis, venite adoremus" - "Chrystus się nam narodził, pójdźmy, pokłońmy się!". W oktawie Bożego Narodzenia Kościół obchodzi uroczystości: św. Szczepana pierwszego męczennika (26 grudnia), św. Jana Ewangelisty (27 grudnia), św. Młodzianków (28 grudnia), św. Tomasza biskupa (29 grudnia), św. Sylwestra (31 grudnia), Uroczystość nadania Bożemu Dzieciątku Imienia Jezus (Nowy Rok) i Święto Imienia Jezus (2 stycznia).

Uroczystość Trzech Króli, obchodzona najpierw na Wschodzie jako Święto Objawienia się Chrystusa (Epifania - Objawienie), przyjęte zostało przez Zachód na pamiątkę potrójnego objawienia się mocy i chwały Dzieciątka: przy pokłonie Trzech Mędrców, przy Chrzcie św., i w Kanie Galilejskiej. W Trzech Króli święci się po sumie złoto, kadzidło i mirę, zaś w Polsce również i kredę, którą wypisuje się na drzwiach litery K(acper), M(elchior) i B(altazar) - legendarne imiona Trzech Króli.

Okres poświąteczny (po Objawieniu Pańskim) obejmujemy kilka niedziel (najwyżej 6), stanowi to czas przejściowy do okresu wielkanocnego. W tym okresie przypadają święta: Najświętszej Rodziny w pierwszą niedzielę po Trzech Królach i Oczyszczenia Najświętszej Maryi Panny tzw. Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego). Uroczystość św. Rodziny ukazuje nam najlepszy wzór dla rodzin chrześcijańskich, zaś uroczystość Oczyszczenia Najśw. Maryi Panny przypomina nam ofiarowanie Jezusa przez Matkę Bożą i św. Józefa w świątyni jerozolimskiej czterdziestego dnia po narodzeniu. W tym dniu także odbywa się poświęcenie gromnic.


Okres Wielkanocny

Okres wielkanocny osnuty jest na następujących wydarzeniach z życia Pana Jezusa: Męce, Śmierci, Zmartwychwstaniu, Wniebowstąpieniu, Zesłaniu Ducha św. Obejmuje on:
1. Przedpoście
2. Wielki Post
3. Wielki Tydzień
4. Niedzielę Zmartwychwstania Pańskiego
5. Czas po Wielkanocy i Wniebowstąpienie Pańskie
6. Zesłanie Ducha Św. i uroczystości Trójcy Św.
7. Niedziele po zesłaniu Ducha św.
8. Uroczystość Bożego Ciała i Uroczystość Serca Jezusowego oraz inne uroczystości ku czci Chrystusa
9. Uroczystości ku czci Matki Przenajświętszej
10. Uroczystości Aniołów i Świętych Pańskich
11. Dzień Zaduszny

Przedpoście stanowią trzy niedziele: Siedemdziesiątnica (Starozapustna), Sześćdziesiątnica (Mięsopustna) iPięćdziesiątnica (Zapustna), które wprowadzają nas w nastrój nadchodzącego Wielkiego Postu. Nazwy niedziel tych zaś pochodzą stąd, że dawniej w niektórych okolicach wcześniej zaczynano Wielki Post.

Wielki Post rozpoczyna się w Środę Popielcową, w którą święci się popiół (z palm ubiegłej Niedzieli Palmowej) i posypuje się głowy wiernych, co oznacza wezwanie do pokuty. Cztery niedziele Wielkiego Postu - Quadragesimapodtrzymują w nas ducha pokuty i przygotowują nas do wewnętrznej przemiany. Piąta zaś niedziela Wielkiego Postu nazywa się niedzielą Męki Pańskiej lub czarną rozpoczyna czas Męki Pańskiej, trwający ostatnie dwa tygodnie Wielkiego Postu (niedziela Męki Pańskiej i Palmowa). W tym okresie krzyże są zasłonięte fioletową zasłoną, a przewodnią myślą liturgii jest Męka i Śmierć Chrystusa.

W Wielkim Tygodniu na podstawie dekretu Św. Kongregacji Obrzędów z dn. 16 listopada AD 1955 obrzędy odbywają się według "Wznowionego Porządku" nawiązując do starej tradycji. W Niedzielę Palmową liturgia obejmuje: poświęcenie palm, procesję z palmami i Mszę św. Poświęcenie palm i procesja z nimi odbywa się na pamiątkę uroczystego wjazdu Chrystusa do Jerozolimy i oznacza gotowość pójścia za Jezusem na bój aż do zwycięstwa (palma symbolizuję zwycięstwo). Podczas Mszy św. zamiast Ewangelii czyta się Pasję, czyli opis Męki Pańskiej. W Wielką Środę, Czwartek, Piątek odprawia się, zwłaszcza w kościołach katedralnych tzw. Ciemne Jutrznie, których przewodnią myślą jest rozpamiętywanie poniżenia Chrystusa Pana w czasie Męki. (gaszenie czternastu świec ciemnych i jednej białej symbolizuje to poniżenie).

Liturgia Wielkiego Czwartku obejmuje: Mszę św. z poświęceniem olejów św., Mszę św. wieczorną Wieczerzy Pańskiej,przeniesienie Najświętszego Sakramentu do ciemnicy i obnażenie ołtarzy. Msza św. z poświęceniem Olejów św. celebrowana jest przez biskupa w kościołach katedralnych w godzinach rannych. Msza św. wieczorna Wieczerzy Pańskiej z konsekracją dwóch Hostii odprawiana jest między godziną szesnastą a dwudziestą pierwszą. Na Gloriabiją  dzwony, po czym milkną do Wielkiej Soboty. W czasie Mszy św. wierni przyjmują Komunię św. dla uczczenia miłości Jezusowej. W czasie Mszy św. po Ewangelii odbywa się umywanie nóg dwunastu wybranym mężom (część ta może zostać opuszczona). Przeniesienie Najśw. Sakramentu do ciemnicy (Ołtarz Adoracji), które następuje po Mszy św., oznacza udanie się Jezusa do Ogrójca, pojmanie i trzymanie go przez noc w więzieniu.

W Wielki Piątek w bolesną rocznicę śmierci Jezusa, przed południem, na znak najgłębszej żałoby panuje w kościele zupełna cisza. Dopiero po południu, między dwunastą a dwudziestą pierwszą godziną rozpoczyna się uroczyste nabożeństwo, które obejmuje następujące obrzędy:leżenie krzyżem na stopniach ołtarza (rozpamiętywanie Męki Pańskiej), odczytanie lub odśpiewaniePasji czyli Męki Pańskiej, modlitwy błagalne za: Kościół, Ojca Świętego, biskupów, kapłanów, duchownych niższych stopni, wiernych, katechumenów, heretyków, schizmatyków, żydów i pogan, adorację Krzyża (przez kapłana i wiernych), Mszę poprzednio konsekrowanych darów, przeniesienie Hostii św. w monstrancji do Grobu Bożego.

W Wielką Sobotę, która jest dniem żałoby (Cisza Grobu Pańskiego) i wigilią Wielkanocną (oczekiwaniem Zmartwychwstania Pańskiego) przed południem panuje cisza w kościele, a nabożeństwo wigilijne odbywa się o takiej porze, by Msza św. wigilijna mogła się rozpocząć o północy (ordynariusz może pozwolić na wcześniejsze rozpoczęcie nabożeństwa. Obrzędy wigilii Wielkosobotniej obejmują: poświęcenie nowego ognia, (symbol Chrystusa), poświęcenie paschału (wielkiej świecy, w której kapłan umieszcza pięć ziaren kadzidła i rylcem kreśli krzyż, znaki alfa i omega oraz bieżący rok),  oznaczającego Chrystusa - Światłość świata, uroczystą procesję i pochwałę paschału (wniesienie paschału do świątyni z trzykrotnym śpiewem "Lumen Christi" - "Światłość Chrystusa" o śpiew "Exultet"), czytanie Pisma św. (cztery ustępu ze Starego Testamentu), śpiew pierwszej części litanii do Wszystkich Świętych, święcenie wody chrzcielnej w Prezbiterium, odnowienie przyrzeczeń chrzcielnych (wierni z zapalonymi świecami pod przewodnictwem kapłana odrzekają się ducha złego i składają wyznanie wiary), śpiew drugiej części litanii do Wszystkich Świętych i Uroczystą Mszę Wigilii Paschalnej, w czasie której na Gloria biją dzwony, a do Ita missa estdodaje się Alleluja (dwa razy). Bezpośrednio po Mszy św. lub też w niedzielę Zmartwychwstania rano (zależnie od zwyczaju i rozporządzenia władzy duchownej) odbywa się w kościołach polskich Rezurekcja, czyli otwarcie Grobu Bożego i uroczysta procesja trzy razy dookoła kościoła ze śpiewem Wesoły nam dzień dziś nastał.

Niedziela Zmartwychwstania Pańskiego jest najstarszym i największym świętem w Kościele Katolickim. W liturgii wielkanocnej (i oktawy wielkanocnej) Kościół ukazuje nam Chrystusa Zmartwychwstałego, każe nam radować się z Nim, ale i przypomina, że radość nasza będzie pełna, jeśli powstaniemy "z zimnoty i bezczynności do życia gorliwego i świętego" (Pius XII, Mediator Dei).

Czas po Wielkanocy obejmuje: Niedzielę Przewodnią czyli Białą (na pamiątkę, że ochrzczeni w Wielką Sobotę, w tę niedzielę zdejmowali białe szaty, przywdziane na Chrzcie św.), pięć niedziel po Wielkanocy (części zmienne Mszy św. w te niedziele opowiadają o czterdziestodniowej działalności Chrystusa po Zmartwychwstaniu), dni próśb czyli dni krzyżowe po piątej niedzieli po Wielkanocy (w poniedziałek, wtorek i środę odbywają się błagalne procesje z litanią do Wszystkich Świętych),  uroczystość Wniebowstąpienia (czterdzieści dni po Zmartwychwstaniu dla uczczenia Jezusa w Chwale Niebieskiej - czas ten przypomina nam, że obowiązkiem naszym jest "przebywanie w niebie duchem i sercem").

Zesłanie Ducha Świętego czyli Zielone Świątki, są drugim najstarszym świętem w Kościele, obchodzonym na pamiątkę zesłania Ducha Św. na Najśw. Maryję Pannę i Św. Apostołów zgromadzonych w wieczerniku w pięćdziesiątym dniu po Zmartwychwstaniu. W wigilię Zielonych Świątek święci się wodę do Chrztu św. jak w Wielką Sobotę. W niedzielę Zesłania Ducha Świętego dziękujemy za zesłanie Ducha św. na apostołów i prosimy o dary Jego dla siebie.Uroczystość Trójcy św. (wprowadzoną w XIV wieku) obchodzimy w I niedzielę po Zesłaniu Ducha św. dla uwielbienia Trójcy św., której wszystko zawdzięczamy (poza tym wszystkie niedziele Roku Kościelnego są poświęcone czci Trójcy Św.).

Po Zielonych Świątkach aż do końca Roku Kościelnego przypada 24 lub 28 niedziel. Kolor zielony szat liturgicznych używanych w te niedziele symbolizuje nadzieję zbawienia, na które mamy zapracować przez żywą wiarę i pełnienie uczynków miłości.

Uroczystość Bożego Ciała (ustanowiona przez papieża Urbana IV w XIV w.) dla uczczenia Najświętszego Sakramentu obchodzimy w czwartek po I niedzieli po Zielonych Świętach (w którą przypada uroczystość Trójcy Św.) Mszą św. i procesją do czterech ołtarzy w kościele, lub poza nim. Uroczystość Najśw. Serca Jezusowego obchodzimy w piątek po II niedzieli po Zesłaniu Ducha Św. Inne ważniejsze święta ku czci Pana Jezusa są następujące: Święto Przenajdroższej Krwi Pana Naszego Jezusa Chrystusa (1 lipca), Święto Przemienienia Pańskiego (6 sierpnia),Uroczystość Znalezienia Krzyża Św. (4 maja), Święto Podwyższenia Krzyża św. (14 września), Uroczystość Chrystusa Króla (ostatnia niedziela października).

Ku czci Najśw. Maryi Panny obchodzimy w ciągu Roku Kościelnego następujące uroczystości: Niepokalane Poczęcie(8 grudnia), Oczyszczenie Najśw. Maryi Panny inaczej Matki Boskiej Gromnicznej (2 lutego), Zwiastowanie Najśw. Maryi Panny (25 marca), Królowej Polski (3 maja), Nawiedzenie Najśw. Maryi Panny (2 lipca), Wniebowzięcie Najświętszej Maryi Panny (15 sierpnia), Narodzenie Najśw. Maryi Panny (8 września), Świętego Imienia Maryi (12 września), Matki Boskiej Różańcowej (wcześniej Zwycięskiej) (7 października).

Ważniejsze uroczystości Aniołów i Świętych Pańskich w ciągu Roku Kościelnego są następujące: św. Gabriela Archanioła (24 marca), św. Michała Archanioła (29 września), św. Rafała Archanioła (24 października), Aniołów Stróżów (2 października), św. Jana Chrzciciela (24 czerwca), św. Józefa Oblubieńca Najśw. Maryi Panny (19 marca),św. Apostołów Piotra i Pawła (29 czerwca), Wszystkich Świętych (1 listopada), św. Stanisława Kostki (13 listopada).

Dzień Zaduszny, poświęcony pamięci zmarłych i modlitwom za dusze w czyśćcu cierpiące przypada w dniu 2 listopada. Dzień Zaduszny i Uroczystość Wszystkich Świętych przedstawiają nam prawdę wiary o Świętych Obcowaniu tj. o łączności między wiernymi na ziemi (Kościół wojujący), świętymi w niebie (Kościół tryumfujący) i duszami w czyśćcu (Kościół cierpiący). Liturgia Dnia tego obejmuje: niespory żałobne po II nieszporach Wszystkich Świętych, Uroczystą Mszę św. żałobną z Dnia Zadusznego i procesje żałobną ze stacjami. Na cmentarzu odprawia się nabożeństwo żałobne, po którym wierni modlą się na grobach swych zmarłych.