Wykład programowy - magisterium, V.

[Carlo Lorenzo de Medici y Zep]

Wykład V

Co to jest Kościół?

Można wyróżnić co najmniej trzy znaczenia terminu kościół

• kościół – w chrześcijaństwie budynek przeznaczony dla celów kultu
  
  
• Kościół – religijna organizacja wyznawców i ich duchowieństwa
  
  
• Kościół – w teologii chrześcijańskiej to wspólnota wiernych założona przez Jezusa Chrystusa
  

Na niniejszym wykładzie interesuje nas trzecie znaczenie.

Definicja

Kościół /(gr.) ekklesia - zgromadzenie obywatelskie/  w teologii chrześcijańskiej jest to wspólnota ludzi ze wszystkich narodów, zwołanych przez Apostołów, którzy zostali posłani przez Jezusa Chrystusa, by utworzyć zgromadzenie wybranych, stających się wolnymi obywatelami Królestwa niebieskiego. Wspólnota Kościoła ma cztery zasadnicze cechy, sformułowane w Nicejsko-konstantynopolitańskim wyznaniu wiary (381 r.): jedność, świętość, powszechność i apostolskość. Pierwszym zadaniem Ludu Bożego, jako wspólnoty /(gr.) koinonia/ wiary i sakramentów poprzez chrzest, jest bycie sakramentem wewnętrznej jedności ludzi z Bogiem oraz jedności całej ludzkości, która ma się zrealizować. Tajemnicą Kościoła zajmuje się gałąź teologii - eklezjologia.

Kerygmatyczne początki Kościoła

Powstanie Kościoła wiąże się z kerygmatem, głoszonym po zmartwychwstaniu Jezusa Chrystusa przez Apostołów - wybranych, uformowanych i posłanych przez Niego. Kerygmat był tym, co od początku tworzyło zgromadzenie chrześcijan, zwane po hebrajsku Qahal, po grecku ekklesia. Podobnie jak w starożytnych Atenach oficjalne zebranie obywateli, zwane ekklesia, było zwoływane w imieniu uprawnionych władz miasta przez heroldów zwanych kerykes, tak też działo się w świętym mieście Jerozolimie. Lud Izraela stanowił Qahal - zgromadzenie. W Nowym Testamencie Apostołowie określali się za heroldów króla Izraela, których zadaniem było poprzez Słowo Jezusa zbieranie po całym świecie nowych wybranych Boga i wyjaśnianie, nauczanie tego Słowa.
Poprzednikiem takiego głoszenia było w Starym Testamencie odczytywanie Prawa na zgromadzeniu zwanym qahal. W Biblii są trzy przykłady takiego świętego zgromadzenia Izraela: zgromadzenie pod Synajem opisane w Księdze Wyjścia rozdz. 19; Zgromadzenie odnowienia przymierza synajskiego, opisane w 2-ej Księdze Królewskiej 23, 1-2 oraz zgromadzenie po powrocie z niewoli babilońskiej opisane w Księdze Nehemiasza rozdz. 8 oraz 13,1. To znaczenie qahalkontynuował Kościół chrześcijański od samego początku, owocem głoszenia-kerygmatu Apostołów było zgromadzenie wiernych, którzy trwali w ich nauce:

Przymioty Kościoła

1. Jeden

Przymiot ten oznacza, że Chrystus założył jeden Kościół. Kościoły lokalne uobecniają w danym miejscu jedną wspólnotę Kościoła, której głową jest Chrystus.
Katolickie rozumienie tego przymiotu precyzuje ogłoszony w 2000 r. przez ówczesnego prefekta Kongregacji Nauki Wiary, kardynała Józefa Ratzingera i zatwierdzony przez papieża Jana Pawła II dokument deklaracja Dominus Iesus.
Deklaracja w p. 17 wyjaśnia wyrażenie Konstytucji Soborowej Lumen gentium, że jeden Kościół «subsistit in» (trwa) w Kościele katolickim oraz uściśla status eklezjalny prawosławia oraz protestantyzmu.
Deklaracja spotkała się z wieloma sprzecznymi reakcjami, np. ówczesny prawosławny metropolita smoleński i kaliningradzki, a obecny patriarcha moskiewski i całej Rusi Cyryl powiedział w wywiadzie, że deklaracja jest uczciwym dokumentem, lepszym niż tzw. "kościelna dyplomacja". Pokazuje jak blisko jesteśmy, albo, przeciwnie, jak jesteśmy podzieleni.
Stanowisko prawosławia na temat Kościoła jest prawie identyczne z katolickim, z wyjątkiem rozumienia roli biskupa Rzymu. Uzgodnienie stanowisk wobec prymatu Piotrowego jest przedmiotem kolejnych sesji Międzynarodowej Komisji Wspólnej do spraw Dialogu Teologicznego między Kościołem rzymskokatolickim a Kościołem prawosławnym.
Przewodniczący Wspólnoty Protestanckich Kościołów w Europie, nie zgadzając się z deklaracją co do definicji Kościoła, stwierdził równocześnie, że dokument może prowadzić do większej jasności w dialogu ekumenicznym].
W teologii protestanckiej (ewangelickiej i ewangelicznej) jeden Kościół jest pojmowany jako duchowa wspólnota wierzących z różnych kościołów chrześcijańskich (denominacji).

2. Święty

Jako wspólnota mistyczna jest doskonałym Mistycznym Ciałem Chrystusa, Ludem Bożym (co nie oznacza świętości wszystkich członków Kościoła ani kapłanów), w którym działa Duch Święty. Z przymiotem tym wiąże się Obcowanie świętych (łac. communio sanctorum).

3. Powszechny

Kościół jest sakramentem zbawienia całej ludzkości i obejmuje tym działaniem wszystkich ludzi niezależnie od płci, stanu, majątku, narodowości oraz od popełnionych grzechów. Kościół czerpie ten przymiot z faktu, że jest Ciałem Chrystusa, jedynego pośrednika zbawienia.
Refleksję teologiczną na temat powszechności Ojcowie Kościoła budowali na danych Pisma Świętego Nowego Testamentu. Odczytywali w nim następujące obrazy Kościoła: lud, ciało, świątynia, dom, oblubienica-małżonka, stado, winnica, królestwo, pole i sieć. Odczytywali też figuralnie Stary Testament, dostrzegając w nim zapowiedzi Kościoła.
Kościół był dla nich rzeczywistością eschatologiczną, przynoszącą zbawienie i życie wieczne, która realizuje się poprzez:

• moc Ducha Świętego i Eucharystię
  
  
• duchowe macierzyństwo całej wspólnoty Kościoła poprzez wiarę, miłość, modlitwę, pokutę i świadectwo
  
  
• miłosierdzie, pokój i zgodę między kościołami lokalnymi
  
  
• kolegialność biskupów
  
  
• posługę jedności Biskupa Rzymu jako strażnika komunii miłości Kościoła powszechnego
  

W tym okresie pojawiły się też ważne eklezjologiczne prawdy. Ireneusz z Lyonu (ok. 140-202) nauczał o naturze apostolskiej Kościoła, realizowanej w sukcesji apostolskiej; Cyprian z Kartaginy (zm. 258) o episkopacie; Augustyn z Hippony nauczał o katolickości (powszechność), o ważności obrzędów sakramentalnych niezależnie od osobistej świętości szafarza, o trwałym skutku sakramentu w duszy wierzącego zwanym charakterem sakramentalnym.
Już w okresie między III i V wiekiem papieże, wśród nich Leon Wielki, potwierdzali swą rolę jako biskupa całego Kościoła oraz swój unikalny autorytet odnośnie magisterium i jurysdykcji.
W Kościele katolickim odpowiednikiem kościoła lokalnego jest diecezja, gdzie biskup jest widzialnym źródłem i fundamentem jedności w swoim kościele partykularnym i podziela też troskę o wszystkie kościoły, gdyż Kościół powszechny jako Mistyczne Ciało Chrystusa jest «ciałem kościołów». Sąsiadujące kościoły lokalne, powiązane ze sobą np. poprzez kulturę, tworzą prowincje kościelne, patriarchaty lub regiony. Biskupi spotykają się na synodach lub soborach prowincjalnych. Ciałem, które służy jedności biskupów w tych większych skupiskach kościołów lokalnych jest tzw. Konferencja Episkopatu.
Wspólnoty i denominacje protestanckie mają różne rozumienie powszechności Kościoła. U podstaw eklezjologii protestanckiej stoją pisma reformatorów, Marcina Lutra i Kalwina. Odchodząc od koncepcji Kościoła hierarchicznego, w rozumieniu władzy widzialnej, odwołali się do pojęcia Kościoła niewidzialnego, który rozumieli jako Communio sanctorum (Społeczność świętych). Kalwin pisał o tym w swym dziele Institutio religionis christianae (Strasburg, 1536 r.). Ale za Lutrem i Melanchtonem uznawał on ziemską obecność tego Kościoła, którą zaświadcza słowo Boże. Według P. Tillicha, kościół powszechny jest zawsze aktualnie obecny w konkretnych wspólnotach kościoła, dlatego można mówić tak o historii całego kościoła, jak i o historii poszczególnych kościołów.

4. Apostolski

Przymiot ten oznacza, że Kościół funkcjonuje i naucza tak, jak za czasów apostolskich. Wiążą się z tym Sukcesja apostolska, tzn. o Kościele apostolskim mówi się wtedy, gdy są w nim biskupi diecezjalni, których święcenia pochodzą od któregoś z Apostołów, oraz Tradycja Apostolska, czyli przechowywanie wiernie nauki Jezusa przekazanej apostołom. Przymiot apostolskości Kościoła był tak rozumiany na Soborze konstantynopolskim (381 r.) w czasach Kościoła niepodzielonego.
Zgodnie z Katechizmem n. 857, w katolicyzmie rozumie się przez to trzy elementy:

• zbudowany na "fundamencie Apostołów" (Ef 2, 20; Ap 21, 14), posłanych przez samego Chrystusa.
  
  
• zachowywanie i przekazywanie za pomocą Ducha Świętego (por. Dz 2, 42) apostolskiego depozytu wiary.
  
  
• jest nauczany, uświęcany i prowadzony przez następców grona Dwunastu Apostołów, czyli Kolegium Biskupów i ich prezbiterów w jedności z następcą Piotra Apostoła, jako głowy kolegium. Istotnym elementem apostolskości jest więc posługa prymatu Piotrowego.
  

W prawosławiu w pierwszym tysiącleciu uznawało autorytet biskupa Rzymu jako następcy św. Piotra. Po schizmie uznało, że papiestwo sprzeniewierzyło się tej roli.
Niektórzy prawosławni teolodzy, jak P. Evdokimov tłumaczą, że każdy biskup ma władzę Piotrową w swoim kościele lokalnym, która polega na sprawowaniu Eucharystii. Cytuje on powiedzenie M. Kabasillasa (XIV w.): Piotr jest nauczycielem świata, papież jest biskupem Rzymu.
Protestantyzm odszedł od sukcesji apostolskiej, zawężając rozumienie przymiotu Apostolski do trwania w wierności nauce apostołów.