29.12.2015, 21:34:09
Temat: Obrady konklawe w rycie rotryjskiego prawa kanonicznego.
Autor: ks. mgr Ksawery van Berden, rozprawa doktorska
Promotor: prof. zw. dr hab. net. Franz Ferdinand von Habsburg-Lothringen
Konklawe jest szczególnym zebraniem najwyższych dostojników kościelnych, których celem jest wyłonienie głowy Państwa Kościelnego, wikariusza Chrystusa, ojca królów i książąt. To szczególnie istotny i prawnie sankcjonowany element ustrojowego funkcjonowania naszego państwa. Ów charakter nadaje mu fakt, że sprawy obrad elekcyjnych zawarte zostały aż w trzech istotnych dokumentach.
Wstępne założenia co do rytu i przebiegu konklawe definiuje Bulla Exsurge Domine, stanowiąc o meritum w rozdziale IV. Tam właśnie, w art. 17. wprowadzono elementarne założenia dotyczące opróżnienia tronu patriarszego. Zgodnie z zapisami ustawy zasadniczej, następuje to poprzez dokonanie się jednego z czterech czynników: zakończenie sześciomiesięcznej kadencji, zrzeczenie się władzy przez urzędującego Biskupa Rotrii, stwierdzenie śmierci realnej lub wirtualnej, a także rzeczywiste zdarzenia losowe, uniemożliwiające skuteczne pełnienie władzy przez Patriarchę. O ile zapisy pierwszych trzech warunków są jasne i nie dopuszczają debatowania co do ich słuszności, o tyle termin „zdarzeń losowych” jest polem do szeroko zakrojonej analizy. Bowiem czy za zdarzenie losowe można uznać miesięczną nieaktywność Patriarchy? Lub czy zdarzeniem losowym może być brak poparcia dla Biskupa Rotrii ze strony niemal wszystkich obywateli? Stąd też ów przepis jest o tyle niebezpieczny, o ile jego rozumienie nie zostanie sprecyzowane przez aparaty dokonujące doktrynalnej wykładni prawa kanonicznego. Nie mniej, po spełnieniu któregoś z czterech wspomnianych przeze mnie warunków, kardynał Kamerling uprawniony jest do wprowadzenia w Stolicy Apostolskiej sediswakancji, a więc okresu wakatu urzędu Biskupa Rotrii. Z chwilą ogłoszenia opróżnienia tronu, kardynał interrex uprawniony jest także do sprawowania części – jak się okazuje – uprawnień patriarszych. Mimo, że ustawa zasadnicza nie definiuje, jakie to prerogatywy, to szczegółowe nakreślenie uprawnień Kamerlinga znajdziemy w bulli Universi Dominici Gregis, czemu poświęcę dalszą część mojej rozprawy. Analizując w dalszych wyrazach brzmienie Bulli Exsurge Domine należy wskazać, że zakłada ona także dwie drogi wyjściowe w przypadku niemożności sprawowania przez Kamerlinga swoich kompetencji. Pierwszą z nich jest przejęcie pełni uprawnień przez Dziekana Kolegium Kardynalskiego, drugą zaś – scedowanie rzeczonych uprawnień na najstarszego stażem kardynała. Trzy rozwiązania, proponowane przez BED na okres „sede vacante” sprowadzają się jednak do wspólnego założenia – doprowadzenia do jak najszybszej elekcji nowego Patriarchy. Kamerling ma trzy dni na zwołanie specjalnego posiedzenia Kolegium, w przeciwnym razie stosuje się założenia podane przeze mnie w odpowiednio pierwszym i drugim kroku.
Istotnym założeniem, zarezerwowanym jedynie dla obrad konklawe, jest obowiązek ich zakończenia poprzez wyłonienie nowego Biskupa Rotrii. Jeśliby przeanalizować system prawny Państwa Kościelnego, praktycznie nie znajdziemy drugiego zgromadzenia hierarchów kościelnych, które nie może zakończyć się wcześniej, niż dokonane zostaną jego funkcjonale założenia. Jedynie zgromadzenie elektorów zobowiązane jest w mocy prawa do realizowania swoich założeń w ten sposób. Zasadniczymi kanonami niniejszej części wywodu są przepisy art. 17-19 BED.
Bardzo ogólnikowe założenia co do istoty konklawe zawiera także Kodeks Prawa Kanonicznego, szczególnie zaś kan. 52. wspomnianego prawa. To właśnie w nim definicja Kolegium Kardynalskiego rozpoczyna się od nakreślenia jego uprawnień związanych z elekcją Patriarchy, o czym świadczą słowa: „Kardynałowie Kościoła Rotryjskiego tworzą szczególne Kolegium, któremu przysługuje prawo wyboru Biskupa Rotrii, zgodnie z postanowieniami specjalnego prawa”. Dalsza część kanonu nakłada na kardynałów kilka szczególnych uprawnień jako kolegialnego organu doradczego głowy państwa. Bardzo ważny przywilej, tym razem związany z urzędem Dziekana Kolegium Kardynalskiego, zakłada zapis kan. 55 CIC. Nadaje on bowiem przewodniczącemu Kolegium możliwość wyniesienia do godności biskupiej kandydata wybranego spoza grona elektorów, których nie otrzymał wcześniej nominacji episkopatu. Uprawnienie to jest o tyle unikatowe, że nawet Kamerling, w drodze zapisów bulli UDG nie posiada takiej prerogatywy. Na tym jednakże kończą się ważniejsze regulacje Kodeksu Prawa Kanonicznego w zakresie przeprowadzania konklawe.
Niniejsza rozprawa byłaby niewiele warta, gdyby nie zwrócenie uwagi na swoistą konstytucję konklawe, którą jest wspominana przeze mnie wcześniej bulla Universi Dominici Gregis. Ustanowiona przez Ojca Świętego Aleksandra III po zakończeniu obrad I Zwyczajnego Zgromadzenia Synodu Biskupów aby uregulować kwestie związane z elekcją Biskupów Rotrii. Artykuł pierwszy UDG stanowi ugruntowanie zapisów BED w kwestii terminologii „sede vacante” i podstawowych założeń. Przełomowego znaczenia nabierają dopiero kolejne przepisy, bowiem nie znajdziemy ich w żadnej innej regulacji. Zgodnie z art. 2 z chwilą obwieszczenia przez Kamerlinga opróżnienia tronu patriarszego, z mocy prawa następuje dymisja wszystkich urzędników Kurii Rotryjskiej oraz Dworu Patriarszego. Wyjątkiem jest funkcja Kamerlinga, rzecz jasna, a także Gonfaloniera Patriarszego, aby zapewnił bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa na czas dysput Kolegium. O ile złożenie Gonfaloniera z urzędu nie jest normowane, o tyle dymisja Kamerlinga następuje z chwilą dokonania wyboru przez kolegium elektorów. O dziwo, zapis ów stosuje się jedynie w przypadku Kamerlinga, nie zaś przykładowo Dziekana Kolegium, który również jest podmiotem uprawnionym do sprawowania władzy w okresie „sede vacante” na zasadach określonych w BED.
Istotnym elementem całego systemowego ustroju konklawe jest zapis art. 3 ust. 1 UDG, który mówi, że: „Na czas sediswakancji Kamerling przejmuje wszelkie prawa władzy wykonawczej z wykluczeniem możliwości nadawania i odbierania obywatelstwa, nadawania i odbierania godności Kościelnych i świeckich”. W odróżnieniu bowiem od Bulli Exsurge Domine nie jest to założenie, że interrex sprawuje wszystkie uprawnienia patriarsze, lecz jasne określenie, które uprawnienia z władzy Biskupa Rotrii Kamerlingowi przysługują. Istotnym zapisem, charakteryzującym fundamentalne założenie funkcjonowania urzędu interrexa jest ust. 2 wspomnianego przeze mnie art. 3. Czytamy w nim bowiem, że celem, jaki przyświeca działalności Kamerlinga, winno być jedynie doprowadzenie do stworzenia takich warunków, które umożliwią kardynałom jak najszybszą elekcję Patriarchy.
W dalszych artykułach bulli Universi Dominici Gregis znajdziemy uwarunkowania dotyczące fabularnego i funkcjonalnego przebiegu konklawe. Opisano w nich zasady, w rozumieniu których kardynał Kamerling zwołuje obrady Kolegium, natomiast wyłączne prawo ich prowadzenia powierzone zostało Dziekanowi kolegium elektorów. Aby tradycji stało się zadość, art. 5 ust. 2. nakłada na purpuratów bezwzględny obowiązek zaniechania jakichkolwiek kontaktów ze światem zewnętrznym. Bardzo istotnym zapisem jest regulacja, że kardynałom zabrania się aktywności na wszystkich forach mikroświata na czas obrad konklawe, ale także i przede wszystkim – komunikowania za pomocą komunikatorów, w tym także internetowych. Ów przepis jest o tyle istotny, że w żadnym innym państwie wirtualnym nie znajdziemy równie wyraźnego obostrzenia, nakładanego na obywateli. Naruszenie zakazu aktywności na forach wirtualnych, a także stosowania komunikatorów internetowych (np. Gadu-Gadu, Skype etc.) sprowadzać może na elektorów konsekwencje, których jednak UDG nie charakteryzuje. Przepisy tego samego artykułu sprowadzają na purpuratów obowiązek zachowania w tajemnicy wszelkich informacji związanych z przebiegiem konklawe. Bulla Universi Dominici Gregis wyróżnia jednak dwa wyjątki, których nie obowiązuje zakaz komunikowania ze światem zewnętrznym. Są to kardynał Kamerling – jedynie w zakresie sprawowania zarządu nad państwem i w trosce o jego bezpieczeństwo, a także kardynał Dziekan – w zakresie informowania społeczności o fazach przebiegu obrad, a także by do publicznej wiadomości podać wynik każdego z przeprowadzonych głosowań.
Artykuł 6 bulli UDG spełnia rolę szczególnie fabularną, określając możliwości i tryb prowadzenia głosowań w trakcie konklawe. Mimo, że są to zapisy czysto-klimatyczne, jak możemy je umownie nazwać, to zawierają jednak pewne zobowiązania. Dla przykładu, zarówno inspiracja, adoracja, scrutinium jak i akces podają większość kwalifikowaną 2/3 dla wyłonienia kandydata. Jak łatwo dostrzec, w przypadku konklawe nie stosuje się większości zwykłych ani większości bezwzględnych. Jedyną formą jest reguła większości kwalifikowanej. Tym samym, UDG nie podaje, który z organów kompetentny jest do obrania drogi głosowania, dlatego przypuszczać należy, że decyzyjność w tej kwestii przysługuje Dziekanowi Kolegium Kardynalskiego. Dotychczas jednakże nie wiadomo, jaką formę głosowania preferowano podczas wszystkich 19. rotryjskich konklawe. Jest to element przebiegu obrad, a więc objęty ścisłą tajemnicą na mocy przepisów bulli Universi Dominici Gregis.
Autor: ks. mgr Ksawery van Berden, rozprawa doktorska
Promotor: prof. zw. dr hab. net. Franz Ferdinand von Habsburg-Lothringen
Konklawe jest szczególnym zebraniem najwyższych dostojników kościelnych, których celem jest wyłonienie głowy Państwa Kościelnego, wikariusza Chrystusa, ojca królów i książąt. To szczególnie istotny i prawnie sankcjonowany element ustrojowego funkcjonowania naszego państwa. Ów charakter nadaje mu fakt, że sprawy obrad elekcyjnych zawarte zostały aż w trzech istotnych dokumentach.
Wstępne założenia co do rytu i przebiegu konklawe definiuje Bulla Exsurge Domine, stanowiąc o meritum w rozdziale IV. Tam właśnie, w art. 17. wprowadzono elementarne założenia dotyczące opróżnienia tronu patriarszego. Zgodnie z zapisami ustawy zasadniczej, następuje to poprzez dokonanie się jednego z czterech czynników: zakończenie sześciomiesięcznej kadencji, zrzeczenie się władzy przez urzędującego Biskupa Rotrii, stwierdzenie śmierci realnej lub wirtualnej, a także rzeczywiste zdarzenia losowe, uniemożliwiające skuteczne pełnienie władzy przez Patriarchę. O ile zapisy pierwszych trzech warunków są jasne i nie dopuszczają debatowania co do ich słuszności, o tyle termin „zdarzeń losowych” jest polem do szeroko zakrojonej analizy. Bowiem czy za zdarzenie losowe można uznać miesięczną nieaktywność Patriarchy? Lub czy zdarzeniem losowym może być brak poparcia dla Biskupa Rotrii ze strony niemal wszystkich obywateli? Stąd też ów przepis jest o tyle niebezpieczny, o ile jego rozumienie nie zostanie sprecyzowane przez aparaty dokonujące doktrynalnej wykładni prawa kanonicznego. Nie mniej, po spełnieniu któregoś z czterech wspomnianych przeze mnie warunków, kardynał Kamerling uprawniony jest do wprowadzenia w Stolicy Apostolskiej sediswakancji, a więc okresu wakatu urzędu Biskupa Rotrii. Z chwilą ogłoszenia opróżnienia tronu, kardynał interrex uprawniony jest także do sprawowania części – jak się okazuje – uprawnień patriarszych. Mimo, że ustawa zasadnicza nie definiuje, jakie to prerogatywy, to szczegółowe nakreślenie uprawnień Kamerlinga znajdziemy w bulli Universi Dominici Gregis, czemu poświęcę dalszą część mojej rozprawy. Analizując w dalszych wyrazach brzmienie Bulli Exsurge Domine należy wskazać, że zakłada ona także dwie drogi wyjściowe w przypadku niemożności sprawowania przez Kamerlinga swoich kompetencji. Pierwszą z nich jest przejęcie pełni uprawnień przez Dziekana Kolegium Kardynalskiego, drugą zaś – scedowanie rzeczonych uprawnień na najstarszego stażem kardynała. Trzy rozwiązania, proponowane przez BED na okres „sede vacante” sprowadzają się jednak do wspólnego założenia – doprowadzenia do jak najszybszej elekcji nowego Patriarchy. Kamerling ma trzy dni na zwołanie specjalnego posiedzenia Kolegium, w przeciwnym razie stosuje się założenia podane przeze mnie w odpowiednio pierwszym i drugim kroku.
Istotnym założeniem, zarezerwowanym jedynie dla obrad konklawe, jest obowiązek ich zakończenia poprzez wyłonienie nowego Biskupa Rotrii. Jeśliby przeanalizować system prawny Państwa Kościelnego, praktycznie nie znajdziemy drugiego zgromadzenia hierarchów kościelnych, które nie może zakończyć się wcześniej, niż dokonane zostaną jego funkcjonale założenia. Jedynie zgromadzenie elektorów zobowiązane jest w mocy prawa do realizowania swoich założeń w ten sposób. Zasadniczymi kanonami niniejszej części wywodu są przepisy art. 17-19 BED.
Bardzo ogólnikowe założenia co do istoty konklawe zawiera także Kodeks Prawa Kanonicznego, szczególnie zaś kan. 52. wspomnianego prawa. To właśnie w nim definicja Kolegium Kardynalskiego rozpoczyna się od nakreślenia jego uprawnień związanych z elekcją Patriarchy, o czym świadczą słowa: „Kardynałowie Kościoła Rotryjskiego tworzą szczególne Kolegium, któremu przysługuje prawo wyboru Biskupa Rotrii, zgodnie z postanowieniami specjalnego prawa”. Dalsza część kanonu nakłada na kardynałów kilka szczególnych uprawnień jako kolegialnego organu doradczego głowy państwa. Bardzo ważny przywilej, tym razem związany z urzędem Dziekana Kolegium Kardynalskiego, zakłada zapis kan. 55 CIC. Nadaje on bowiem przewodniczącemu Kolegium możliwość wyniesienia do godności biskupiej kandydata wybranego spoza grona elektorów, których nie otrzymał wcześniej nominacji episkopatu. Uprawnienie to jest o tyle unikatowe, że nawet Kamerling, w drodze zapisów bulli UDG nie posiada takiej prerogatywy. Na tym jednakże kończą się ważniejsze regulacje Kodeksu Prawa Kanonicznego w zakresie przeprowadzania konklawe.
Niniejsza rozprawa byłaby niewiele warta, gdyby nie zwrócenie uwagi na swoistą konstytucję konklawe, którą jest wspominana przeze mnie wcześniej bulla Universi Dominici Gregis. Ustanowiona przez Ojca Świętego Aleksandra III po zakończeniu obrad I Zwyczajnego Zgromadzenia Synodu Biskupów aby uregulować kwestie związane z elekcją Biskupów Rotrii. Artykuł pierwszy UDG stanowi ugruntowanie zapisów BED w kwestii terminologii „sede vacante” i podstawowych założeń. Przełomowego znaczenia nabierają dopiero kolejne przepisy, bowiem nie znajdziemy ich w żadnej innej regulacji. Zgodnie z art. 2 z chwilą obwieszczenia przez Kamerlinga opróżnienia tronu patriarszego, z mocy prawa następuje dymisja wszystkich urzędników Kurii Rotryjskiej oraz Dworu Patriarszego. Wyjątkiem jest funkcja Kamerlinga, rzecz jasna, a także Gonfaloniera Patriarszego, aby zapewnił bezpieczeństwo wewnętrzne i zewnętrzne państwa na czas dysput Kolegium. O ile złożenie Gonfaloniera z urzędu nie jest normowane, o tyle dymisja Kamerlinga następuje z chwilą dokonania wyboru przez kolegium elektorów. O dziwo, zapis ów stosuje się jedynie w przypadku Kamerlinga, nie zaś przykładowo Dziekana Kolegium, który również jest podmiotem uprawnionym do sprawowania władzy w okresie „sede vacante” na zasadach określonych w BED.
Istotnym elementem całego systemowego ustroju konklawe jest zapis art. 3 ust. 1 UDG, który mówi, że: „Na czas sediswakancji Kamerling przejmuje wszelkie prawa władzy wykonawczej z wykluczeniem możliwości nadawania i odbierania obywatelstwa, nadawania i odbierania godności Kościelnych i świeckich”. W odróżnieniu bowiem od Bulli Exsurge Domine nie jest to założenie, że interrex sprawuje wszystkie uprawnienia patriarsze, lecz jasne określenie, które uprawnienia z władzy Biskupa Rotrii Kamerlingowi przysługują. Istotnym zapisem, charakteryzującym fundamentalne założenie funkcjonowania urzędu interrexa jest ust. 2 wspomnianego przeze mnie art. 3. Czytamy w nim bowiem, że celem, jaki przyświeca działalności Kamerlinga, winno być jedynie doprowadzenie do stworzenia takich warunków, które umożliwią kardynałom jak najszybszą elekcję Patriarchy.
W dalszych artykułach bulli Universi Dominici Gregis znajdziemy uwarunkowania dotyczące fabularnego i funkcjonalnego przebiegu konklawe. Opisano w nich zasady, w rozumieniu których kardynał Kamerling zwołuje obrady Kolegium, natomiast wyłączne prawo ich prowadzenia powierzone zostało Dziekanowi kolegium elektorów. Aby tradycji stało się zadość, art. 5 ust. 2. nakłada na purpuratów bezwzględny obowiązek zaniechania jakichkolwiek kontaktów ze światem zewnętrznym. Bardzo istotnym zapisem jest regulacja, że kardynałom zabrania się aktywności na wszystkich forach mikroświata na czas obrad konklawe, ale także i przede wszystkim – komunikowania za pomocą komunikatorów, w tym także internetowych. Ów przepis jest o tyle istotny, że w żadnym innym państwie wirtualnym nie znajdziemy równie wyraźnego obostrzenia, nakładanego na obywateli. Naruszenie zakazu aktywności na forach wirtualnych, a także stosowania komunikatorów internetowych (np. Gadu-Gadu, Skype etc.) sprowadzać może na elektorów konsekwencje, których jednak UDG nie charakteryzuje. Przepisy tego samego artykułu sprowadzają na purpuratów obowiązek zachowania w tajemnicy wszelkich informacji związanych z przebiegiem konklawe. Bulla Universi Dominici Gregis wyróżnia jednak dwa wyjątki, których nie obowiązuje zakaz komunikowania ze światem zewnętrznym. Są to kardynał Kamerling – jedynie w zakresie sprawowania zarządu nad państwem i w trosce o jego bezpieczeństwo, a także kardynał Dziekan – w zakresie informowania społeczności o fazach przebiegu obrad, a także by do publicznej wiadomości podać wynik każdego z przeprowadzonych głosowań.
Artykuł 6 bulli UDG spełnia rolę szczególnie fabularną, określając możliwości i tryb prowadzenia głosowań w trakcie konklawe. Mimo, że są to zapisy czysto-klimatyczne, jak możemy je umownie nazwać, to zawierają jednak pewne zobowiązania. Dla przykładu, zarówno inspiracja, adoracja, scrutinium jak i akces podają większość kwalifikowaną 2/3 dla wyłonienia kandydata. Jak łatwo dostrzec, w przypadku konklawe nie stosuje się większości zwykłych ani większości bezwzględnych. Jedyną formą jest reguła większości kwalifikowanej. Tym samym, UDG nie podaje, który z organów kompetentny jest do obrania drogi głosowania, dlatego przypuszczać należy, że decyzyjność w tej kwestii przysługuje Dziekanowi Kolegium Kardynalskiego. Dotychczas jednakże nie wiadomo, jaką formę głosowania preferowano podczas wszystkich 19. rotryjskich konklawe. Jest to element przebiegu obrad, a więc objęty ścisłą tajemnicą na mocy przepisów bulli Universi Dominici Gregis.
/-/ prof. dr hab. net. Ksawery kardynał van Berden
Świętego Kościoła Rotryjskiego Kardynał Senior
Świętego Kościoła Rotryjskiego Kardynał Senior
