29.12.2015, 21:42:03
Temat: Podstawowe zasady postępowania karnego i cywilnego w sądownictwie Państwa Kościelnego Rotria i Rzeczypospolitej Polskiej.
Autor: dr Ksawery van Berden, rozprawa habilitacyjna
Promotorzy: prof. zw. dr hab. net. Franz Ferdinand von Habsburg-Lothringen, prof. nadzw. net. Cesare Francesco de Medici
I. POSTĘPOWANIE KARNE
1.W przypadku postępowania karnego należy wyróżnić kilka nadrzędnych zasad, obowiązujących podczas przeprowadzania procesu karnego. Ich fundamentalizm i niezbywalność nadają postępowaniu charakter sprawy toczonej w majestacie państwa prawa, realizującego zasady sprawiedliwości społecznej. Do rzeczonych norm zaliczamy:
a) Zasadę prawdy materialnej, która ceduje na sąd obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa.
b) Zasada obiektywizmu, a więc taka, na mocy której sąd zobligowany jest do zachowania całkowitej bezstronności w stosunku do stron procesu.
c) Zasada domniemania niewinności, która wynika także i przede wszystkim z zapisów prawa konstytucyjnego. Nakazuje ona uznawać i traktować oskarżonego jak niewinnego, do momentu udowodnienia mu ostatecznie winy.
d) Zasada inkwizycyjności zobowiązuje sąd, aby niezależnie od stron postępowania sam gromadził dowody w sprawie i sam ustalał okoliczności popełnienia przestępstwa. W wykonywaniu tej zasady, sąd posiada szczególne uprzywilejowanie pod postacią możliwości wydania nakazu przedstawienia określonego materiału dowodowego przez stronę.
e) Zasada publiczności – wynika ze wspominanej już przeze mnie zasady jawności postępowania. Dzięki tej zasadzie, wymiar sprawiedliwości realizuje funkcje edukacyjną i nadaje społeczeństwu możliwość sprawowania kontroli nad pracą sądów. We wspomnianych przeze mnie na łamach poprzedniego wykładu okolicznościach, sąd w warunkach określonych ustawowo może wyłączyć jawność rozprawy.
f) Zasada prawa do obrony jest kolejną z zasad wynikających wprost z naszej ustawy zasadniczej. Dzięki tej właściwości oskarżony ma prawo korzystać z pomocy obrońcy w zakresie określonym ustawowo. W polskim systemie prawa istnieje instytucja obrońcy z urzędu, natomiast w Państwie Kościelnym kwestia ta regulowana jest na mocy odrębnych przepisów.
g) Zasada równouprawnienia stron – oznacza, że strony procesu mają podobne uprawnienia i prawo do stosowania podobnych środków, do których zaliczamy np. możliwość przesłuchiwania świadków czy stosowania środków odwoławczych.
h) Zasada „In dubio pro reo”, która nakazuje wszelkie wątpliwości procesowe rozstrzygać zawsze na korzyść oskarżonego. Oznacza to, że wszelkie sytuacje niejasno udokumentowane materiałem dowodowym można podważyć, zaś sąd zobowiązany jest rozstrzygać je wówczas zawsze na korzyć oskarżonego.
2. Etapy procesu karnego
a) Postępowanie przygotowawcze – jest to etap rozpoczynający proces karny. Może mieć postać śledztwa lub dochodzenia. W czasie jego trwania odpowiednie organy podejmują działania mające na celu wyjaśnienie sprawy, m.in. przesłuchania świadków czy zbieranie dowodów. Dochodzenie jest prowadzone w sprawach lżejszych i w Polsce prowadzi je najczęściej policja, w Rotrii natomiast należy do właściwości Sygnatury lub Kongregacji Świętego Oficjum – zależnie od właściwości czynu.
b) Postępowanie główne rozpoczyna się wniesieniem aktu oskarżenia przez oskarżyciela (w Polsce prokurator, w Rotrii każdy obywatel) do właściwego sądu i składa się z kilku etapów. Najważniejszym z nich jest rozprawa przed sądem I instancji. W zależności od rodzaju i wagi przestępstwa postępowanie odbywa się przed:
* W RP: sądem rejonowym lub okręgowym (np. rejonowy: sprawa o kradzież, okręgowy: sprawa o zabójstwo);
* W PKR: Sygnaturą Apostolską (we wszystkich prawach, również związanych z postawieniem obywatela w stan oskarżenia, z wyłączeniem spraw zastrzeżonych Kodeksem Prawa Kanonicznego dla Kongregacji Świętego Oficjum; w przypadku jednak uznania wyroku Świętego Oficjum za niezgodny z prawami obywatelskimi lub innymi, zawartymi w Bulli Exsurge Domine, Sygnatura Apostolska ma prawo wszcząć postępowanie wyjaśniające, a następnie dowolnie utrzymać w mocy, zmienić lub unieważnić orzeczenie wydane przez KŚO. Wynika to z prymatu, nadanego Sygnaturze przez BED, jako jedynemu organowi władzy sądowniczej, uprawnionemu do orzecznictwa konstytucyjnego itp.) lub Kongregacją Świętego Oficjum (jedynie w sprawach, które jasno wyszczególnione zostały w Kodeksie Prawa Kanonicznego).
c) Postępowanie apelacyjne wszczyna się na skutek wniesienia przez stronę środków odwoławczych (tzw. apelacji lub kasacji) do sądu II instancji w odpowiednim terminie. W Państwie Kościelnym Rotria, można, w terminie do 3 dni od daty wydania orzeczenia przez Sygnaturę Apostolską, złożyć apelację do Patriarchy Państwa Kościelnego Rotria, który orzeka ostatecznie jako organ II instancji. Podobnie rzecz ma się w kwestii Kongregacji Świętego Oficjum, gdzie organem, który ma możliwość utrzymania w mocy, zmiany lub uchylenia orzeczenia jest Patriarcha Państwa Kościelnego Rotria.
d) Postępowanie wykonawcze, które rozpoczyna się w chwili uprawomocnienia się wyroku. Odpowiednio:
* W RP: rozpoczęcie postępowania wykonawczego następuje na podstawie nakazu wydanego przez sąd dla odpowiedniego organu (np. policji) po uprawomocnieniu się wyroku.
* W PKR: postępowanie wykonawcze rozpoczyna się natychmiast po uprawomocnieniu się wyroku lub po wydaniu orzeczenia w II instancji. Organem wykonawczym orzeczenia Sygnatury Apostolskiej lub Kongregacji Świętego Oficjum jest, ex definitione, konkretny organ państwowy lub administracyjny, w zakresie którego leży dokonanie zasądzonej czynności. Przykładowo: pozbawienie tytułów naukowych i zwolnienie ze stanowisk uczelnianych do realizacji zostaje powierzone przez Sygnaturę władzom Uniwersytetu Rotryjskiego, a wyrok skazujący na banicję władzom administracyjnym (administracji forum).
3. Środki odwoławcze
W Rzeczpospolitej Polskiej dla postępowania karnego wyróżniamy następujące środki odwoławcze:
a) Apelacja, a więc odwołanie od nieprawomocnego wyroku sądu I instancji do sądu II instancji. Apelację można wnieść w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelacja może dotyczyć sytuacji naruszenia prawa w czasie postępowania, nieuzasadnionego wymiaru kary oraz błędnego w opinii strony ustalenia stanu faktycznego.
b) Kasacja, będąca nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od wyroku wydanego w II instancji z powodu podejrzenia naruszenia prawa i procedur w trakcie procesu. Prawo jej wniesienia mają strony procesu oraz podmioty ustawowe, do których zaliczamy np. Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego. Termin jej wniesienia wynosi 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Funkcję sądu kasacyjnego w sprawach karnych i cywilnych w RP sprawuje Sąd Najwyższy.
c) Zażalenie jest skierowane przeciwko postanowieniom sądu. Może być wnoszone przez strony w terminie do 7 dni od daty wydania postanowienia.
W Państwie Kościelnym Rotria, dla wszystkich typów postępowań środki odwoławcze posiadają ten sam charakter i zarys proceduralny, normowany Ustawą o Sygnaturze Apostolskiej. Przez wzgląd na te okoliczności wyróżniamy:
a) Zwyczajny środek odwoławczy (odpowiednikiem jest apelacja w RP), mający na celu uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia w toku instancji, a więc stosowany względem orzeczeń nieprawomocnych. W Rotrii, możliwość zastosowania tego środka odwoławczego przysługuje jedynie stronom postępowania lub ich pełnomocnikom w terminie do 72 godzin od momentu ogłoszenia orzeczenia przez Sygnaturę Apostolską. Po upływie równych 3 dni, orzeczenie staje się prawomocne i nie podlega odwołaniu do II instancji.
b) Nadzwyczajny środek odwoławczy (odpowiednikiem jest kasacja w RP), służący uchyleniu orzeczenia prawomocnego przez ponowne rozpoznanie zakończonej już nim sprawy. Wnieść go mogą bezterminowo strony postępowania lub ich pełnomocnicy bezpośrednio do Patriarchy Państwa Kościelnego, który decyduje w kwestii uznania lub oddalenia wniosku. Jeśli wniosek zostanie uznany, sprawa zostaje ponownie rozpatrzona przez Patriarchę przy udziale trybunów Sygnatury Apostolskiej. Jeśli zostanie oddalony, sprawę uważa się za zakończoną. Istotnym faktem jest także zapis, że w stosunku do danego postępowania przysługuje jedynie jednokrotna możliwość wniesienia nadzwyczajnego środka odwoławczego. Oznacza to, że rzeczony środek zastosować można tylko raz w stosunku do danej sprawy, niezależnie od tego, czy wniosek o jego zastosowanie zostanie przyjęty lub oddalony.
c) Zażalenie, które składa się jedynie względem postanowień procesowych, a więc wydanych przez trybuna prowadzącego rozprawę w celu wykonania niezbędnych czynności procesowych. Zgodnie z Ustawą o Sygnaturze Apostolskiej, postanowienie wydane przez trybuna prowadzącego rozprawę jest skuteczne z chwilą jego ogłoszenia. Mimo to, ustawodawca przyznał stronom możliwość zaskarżenia takiego postanowienia w terminie do 24 godzin od momentu jego wydania. Zażalenie składa się do Patriarchy Państwa Kościelnego Rotria, który w terminie do 48 godzin od momentu złożenia zażalenia podejmuje decyzję o jego utrzymaniu w mocy, zmianie lub unieważnieniu. Ustawodawca zaznaczył także, że mimo wniesienia zażalenia na postanowienie trybuna prowadzącego sprawę – postanowienie to w dalszym ciągu obowiązuje, aż do momentu ogłoszenia decyzji w sprawie przez Patriarchę.
II. POSTĘPOWANIE CYWILNE
1.W przypadku postępowania cywilnego stosuje się także większość zasad charakterystycznych dla postępowania karnego, z wyjątkiem tych, które w sposób doktrynalny wykazują dwuznaczności między formułami takich postępowań.
2. Przez wzgląd na zakres rozpoznawanej sprawy, postępowanie cywilne dzielimy na:
a) Postępowanie nieprocesowe, które zarówno w Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w Państwie Kościelnym, posiada charakter fundamentalnie zbliżony. Oznacza to, że w postępowaniu tym nie wyróżnia się w sposób jednoznaczny stron, lecz uczestników. Dodatkowo, wszczyna się je z urzędu lub na wniosek (dla PKR warunki określa art. 8a Ustawy o Sygnaturze Apostolskiej).
b) Postępowanie procesowe, a więc wszczynane przez stronę, która przed majestatem sądu dochodzi swoich praw. Występują w nim dwie strony, które posiadają sprzeczne interesy.
3. Sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym, a więc takie, do właściwości których należą sprawy:
a) Z zakresu prawa cywilnego (np. sprawy o unieważnienie małżeństwa (z wyj. PKR), separację, ubezwłasnowolnienie, sprawy spadkowe);
b) Z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (np. sprawy o uznanie dziecka, przysposobienie itp.);
c) wskazane przez ustawy (i/lub bulle patriarsze) oraz sprawy gospodarcze (np. z zakresu ochrony konkurencji, uznania umowy za nieprawidłową, podziału gruntu między zwaśnionymi stronami itp.);
d) Z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (np. przyznanie zasiłku, odszkodowanie (z wyj. PKR)).
4. Postępowanie nieprocesowe
W postępowaniu nieprocesowym rozpatruje się takie sprawy, jak uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu, ubezwłasnowolnienie, kuratela, opieka, przysposobienie, ogłoszenie testamentu (chyba, że podmiot naznaczył wykonawcę woli), przyjęcie spadku, dokonywanie wpisów do rejestrów państwowych i inne sprawy, które nie mają charakteru sporu między stronami. W Rzeczypospolitej Polskiej, większość spraw odbywa się przed sądem rejonowym – wyjątek stanowią sprawy o separację lub ubezwłasnowolnienie, które prowadzi sąd okręgowy. W Państwie Kościelnym, wszystkie sprawy z zakresu postępowania nieprocesowego odbywają się przed Sygnaturą Apostolską na warunkach określonych w Ustawie.
Zarówno w RP, jak i w PKR, w postępowaniu nieprocesowym orzeka odpowiednio jeden sędzia lub trybun. Podobnie jak w przypadku postępowania procesowego, sąd może przesłuchiwać świadków, biegłych, a także żądać od uczestników pisemnych wyjaśnień.
Charakterystycznym elementem postępowania nieprocesowego zarówno dla polskiego jak i rotryjskiego systemu prawa jest to, że orzeczenia sądu wydane w toku tych postępowań mają charakter postanowień. Przysługują od nich, podobnie jak do pozostałych postępowań, środki odwoławcze, regulowane ustawowo.
5. Przebieg procesu cywilnego
Proces cywilny jest wszczynany w wyniku powództwa, czyli na żądanie udzielenia ochrony prawnej. Strona, która uważa, że jej uprawnienia zostały naruszone, wnosi do sądu stosowne pismo procesowe, tzw. pozew. Pozew, w zależności od charakteru sprawy, wnosi się w RP do sądu rejonowego lub okręgowego, a w PKR wyłącznie do Sygnatury Apostolskiej. Podobnie jak w postępowaniu karnym, głównym etapem procesu cywilnego jest rozprawa przed sądem. Sąd wówczas orzeka w składzie regulowanym ustawowo, lecz zawsze nieparzystym (w RP: skład jednoosobowy lub trzyosobowy, w PKR: skład jednoosobowy, trzyosobowy lub pięcioosobowy, zależnie od charakteru sprawy). Dowodami w procesie są m.in. zeznania świadków, opinie biegłych specjalistów powoływanych przez sąd, dokumenty i oględziny.
Szczególny charakter mają strony postępowania. W procesie cywilnym, stronami są odpowiednio powód (a więc strona, która kieruje pozew do sądu) i pozwany (a więc strona, przeciw której wytoczono powództwo). Dla rozróżnienia, w procesie karnym stronami są np. oskarżyciel (najczęściej prokurator, kierujący do sądu akt oskarżenia) i oskarżony wraz z obrońcą (strona, przeciw której skierowano akt oskarżenia).
W Państwie Kościelnym, w zakresie stron postępowania różni się jedynie nomenklatura. Dla postępowania cywilnego będą to, ex definitione – powód i pozwany, dla postępowania karnego – oskarżyciel i oskarżony. Wszystkie te funkcje procesowe mogą być sprawowane przez obywateli rotryjskich lub wyznaczonych przez nich pełnomocników.
Należy uwzględnić przy analizie procesu cywilnego, że w przeciwieństwie do procesu karnego, za zgromadzenie materiału procesowego odpowiadają strony postępowania. Im mniej powołanych świadków lub przedstawionych materiałów dowodowych, tym większe prawdopodobieństwo klęski powództwa lub linii obrony.
W Rzeczpospolitej Polskiej, postępowanie cywilne kończy się orzeczeniem sądowym, które może mieć charakter wyroku, postanowienia lub zarządzenia. W Państwie Kościelnym, postępowanie cywilne kończy się orzeczeniem Sygnatury Apostolskiej, które posiada formę wyroku lub postanowienia. Zarządzenia mają charakter jedynie wewnętrzny dla sprawy, mający na celu zapewnienie prawidłowego toku postępowania.
Środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym w RP również uplasują się nieco inaczej, niż środki w postępowaniu karnym. Niezmiennym zwyczajnym środkiem odwoławczym pozostaje zażalenie i apelacja, natomiast zmienia się formuła środka nadzwyczajnego. Ilekroć w postępowaniu karnym mówiliśmy o kasacji, tylekroć w postępowaniu cywilnym rzeczona prerogatywa przybierać będzie formę skargi kasacyjnej, również rozpatrywanej przez kompatybilną sprawom cywilnym izbę Sądu Najwyższego. W Państwie Kościelnym Rotria środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym niczym nie różnią się od tych, które wyróżniono w postępowaniu karnym.
Autor: dr Ksawery van Berden, rozprawa habilitacyjna
Promotorzy: prof. zw. dr hab. net. Franz Ferdinand von Habsburg-Lothringen, prof. nadzw. net. Cesare Francesco de Medici
I. POSTĘPOWANIE KARNE
1.W przypadku postępowania karnego należy wyróżnić kilka nadrzędnych zasad, obowiązujących podczas przeprowadzania procesu karnego. Ich fundamentalizm i niezbywalność nadają postępowaniu charakter sprawy toczonej w majestacie państwa prawa, realizującego zasady sprawiedliwości społecznej. Do rzeczonych norm zaliczamy:
a) Zasadę prawdy materialnej, która ceduje na sąd obowiązek rekonstrukcji fragmentu przeszłości, w którym doszło do przestępstwa.
b) Zasada obiektywizmu, a więc taka, na mocy której sąd zobligowany jest do zachowania całkowitej bezstronności w stosunku do stron procesu.
c) Zasada domniemania niewinności, która wynika także i przede wszystkim z zapisów prawa konstytucyjnego. Nakazuje ona uznawać i traktować oskarżonego jak niewinnego, do momentu udowodnienia mu ostatecznie winy.
d) Zasada inkwizycyjności zobowiązuje sąd, aby niezależnie od stron postępowania sam gromadził dowody w sprawie i sam ustalał okoliczności popełnienia przestępstwa. W wykonywaniu tej zasady, sąd posiada szczególne uprzywilejowanie pod postacią możliwości wydania nakazu przedstawienia określonego materiału dowodowego przez stronę.
e) Zasada publiczności – wynika ze wspominanej już przeze mnie zasady jawności postępowania. Dzięki tej zasadzie, wymiar sprawiedliwości realizuje funkcje edukacyjną i nadaje społeczeństwu możliwość sprawowania kontroli nad pracą sądów. We wspomnianych przeze mnie na łamach poprzedniego wykładu okolicznościach, sąd w warunkach określonych ustawowo może wyłączyć jawność rozprawy.
f) Zasada prawa do obrony jest kolejną z zasad wynikających wprost z naszej ustawy zasadniczej. Dzięki tej właściwości oskarżony ma prawo korzystać z pomocy obrońcy w zakresie określonym ustawowo. W polskim systemie prawa istnieje instytucja obrońcy z urzędu, natomiast w Państwie Kościelnym kwestia ta regulowana jest na mocy odrębnych przepisów.
g) Zasada równouprawnienia stron – oznacza, że strony procesu mają podobne uprawnienia i prawo do stosowania podobnych środków, do których zaliczamy np. możliwość przesłuchiwania świadków czy stosowania środków odwoławczych.
h) Zasada „In dubio pro reo”, która nakazuje wszelkie wątpliwości procesowe rozstrzygać zawsze na korzyść oskarżonego. Oznacza to, że wszelkie sytuacje niejasno udokumentowane materiałem dowodowym można podważyć, zaś sąd zobowiązany jest rozstrzygać je wówczas zawsze na korzyć oskarżonego.
2. Etapy procesu karnego
a) Postępowanie przygotowawcze – jest to etap rozpoczynający proces karny. Może mieć postać śledztwa lub dochodzenia. W czasie jego trwania odpowiednie organy podejmują działania mające na celu wyjaśnienie sprawy, m.in. przesłuchania świadków czy zbieranie dowodów. Dochodzenie jest prowadzone w sprawach lżejszych i w Polsce prowadzi je najczęściej policja, w Rotrii natomiast należy do właściwości Sygnatury lub Kongregacji Świętego Oficjum – zależnie od właściwości czynu.
b) Postępowanie główne rozpoczyna się wniesieniem aktu oskarżenia przez oskarżyciela (w Polsce prokurator, w Rotrii każdy obywatel) do właściwego sądu i składa się z kilku etapów. Najważniejszym z nich jest rozprawa przed sądem I instancji. W zależności od rodzaju i wagi przestępstwa postępowanie odbywa się przed:
* W RP: sądem rejonowym lub okręgowym (np. rejonowy: sprawa o kradzież, okręgowy: sprawa o zabójstwo);
* W PKR: Sygnaturą Apostolską (we wszystkich prawach, również związanych z postawieniem obywatela w stan oskarżenia, z wyłączeniem spraw zastrzeżonych Kodeksem Prawa Kanonicznego dla Kongregacji Świętego Oficjum; w przypadku jednak uznania wyroku Świętego Oficjum za niezgodny z prawami obywatelskimi lub innymi, zawartymi w Bulli Exsurge Domine, Sygnatura Apostolska ma prawo wszcząć postępowanie wyjaśniające, a następnie dowolnie utrzymać w mocy, zmienić lub unieważnić orzeczenie wydane przez KŚO. Wynika to z prymatu, nadanego Sygnaturze przez BED, jako jedynemu organowi władzy sądowniczej, uprawnionemu do orzecznictwa konstytucyjnego itp.) lub Kongregacją Świętego Oficjum (jedynie w sprawach, które jasno wyszczególnione zostały w Kodeksie Prawa Kanonicznego).
c) Postępowanie apelacyjne wszczyna się na skutek wniesienia przez stronę środków odwoławczych (tzw. apelacji lub kasacji) do sądu II instancji w odpowiednim terminie. W Państwie Kościelnym Rotria, można, w terminie do 3 dni od daty wydania orzeczenia przez Sygnaturę Apostolską, złożyć apelację do Patriarchy Państwa Kościelnego Rotria, który orzeka ostatecznie jako organ II instancji. Podobnie rzecz ma się w kwestii Kongregacji Świętego Oficjum, gdzie organem, który ma możliwość utrzymania w mocy, zmiany lub uchylenia orzeczenia jest Patriarcha Państwa Kościelnego Rotria.
d) Postępowanie wykonawcze, które rozpoczyna się w chwili uprawomocnienia się wyroku. Odpowiednio:
* W RP: rozpoczęcie postępowania wykonawczego następuje na podstawie nakazu wydanego przez sąd dla odpowiedniego organu (np. policji) po uprawomocnieniu się wyroku.
* W PKR: postępowanie wykonawcze rozpoczyna się natychmiast po uprawomocnieniu się wyroku lub po wydaniu orzeczenia w II instancji. Organem wykonawczym orzeczenia Sygnatury Apostolskiej lub Kongregacji Świętego Oficjum jest, ex definitione, konkretny organ państwowy lub administracyjny, w zakresie którego leży dokonanie zasądzonej czynności. Przykładowo: pozbawienie tytułów naukowych i zwolnienie ze stanowisk uczelnianych do realizacji zostaje powierzone przez Sygnaturę władzom Uniwersytetu Rotryjskiego, a wyrok skazujący na banicję władzom administracyjnym (administracji forum).
3. Środki odwoławcze
W Rzeczpospolitej Polskiej dla postępowania karnego wyróżniamy następujące środki odwoławcze:
a) Apelacja, a więc odwołanie od nieprawomocnego wyroku sądu I instancji do sądu II instancji. Apelację można wnieść w ciągu 14 dni od daty doręczenia wyroku wraz z uzasadnieniem. Apelacja może dotyczyć sytuacji naruszenia prawa w czasie postępowania, nieuzasadnionego wymiaru kary oraz błędnego w opinii strony ustalenia stanu faktycznego.
b) Kasacja, będąca nadzwyczajnym środkiem odwoławczym od wyroku wydanego w II instancji z powodu podejrzenia naruszenia prawa i procedur w trakcie procesu. Prawo jej wniesienia mają strony procesu oraz podmioty ustawowe, do których zaliczamy np. Rzecznika Praw Obywatelskich lub Prokuratora Generalnego. Termin jej wniesienia wynosi 30 dni od dnia doręczenia orzeczenia wraz z uzasadnieniem. Funkcję sądu kasacyjnego w sprawach karnych i cywilnych w RP sprawuje Sąd Najwyższy.
c) Zażalenie jest skierowane przeciwko postanowieniom sądu. Może być wnoszone przez strony w terminie do 7 dni od daty wydania postanowienia.
W Państwie Kościelnym Rotria, dla wszystkich typów postępowań środki odwoławcze posiadają ten sam charakter i zarys proceduralny, normowany Ustawą o Sygnaturze Apostolskiej. Przez wzgląd na te okoliczności wyróżniamy:
a) Zwyczajny środek odwoławczy (odpowiednikiem jest apelacja w RP), mający na celu uchylenie lub zmianę zaskarżonego orzeczenia w toku instancji, a więc stosowany względem orzeczeń nieprawomocnych. W Rotrii, możliwość zastosowania tego środka odwoławczego przysługuje jedynie stronom postępowania lub ich pełnomocnikom w terminie do 72 godzin od momentu ogłoszenia orzeczenia przez Sygnaturę Apostolską. Po upływie równych 3 dni, orzeczenie staje się prawomocne i nie podlega odwołaniu do II instancji.
b) Nadzwyczajny środek odwoławczy (odpowiednikiem jest kasacja w RP), służący uchyleniu orzeczenia prawomocnego przez ponowne rozpoznanie zakończonej już nim sprawy. Wnieść go mogą bezterminowo strony postępowania lub ich pełnomocnicy bezpośrednio do Patriarchy Państwa Kościelnego, który decyduje w kwestii uznania lub oddalenia wniosku. Jeśli wniosek zostanie uznany, sprawa zostaje ponownie rozpatrzona przez Patriarchę przy udziale trybunów Sygnatury Apostolskiej. Jeśli zostanie oddalony, sprawę uważa się za zakończoną. Istotnym faktem jest także zapis, że w stosunku do danego postępowania przysługuje jedynie jednokrotna możliwość wniesienia nadzwyczajnego środka odwoławczego. Oznacza to, że rzeczony środek zastosować można tylko raz w stosunku do danej sprawy, niezależnie od tego, czy wniosek o jego zastosowanie zostanie przyjęty lub oddalony.
c) Zażalenie, które składa się jedynie względem postanowień procesowych, a więc wydanych przez trybuna prowadzącego rozprawę w celu wykonania niezbędnych czynności procesowych. Zgodnie z Ustawą o Sygnaturze Apostolskiej, postanowienie wydane przez trybuna prowadzącego rozprawę jest skuteczne z chwilą jego ogłoszenia. Mimo to, ustawodawca przyznał stronom możliwość zaskarżenia takiego postanowienia w terminie do 24 godzin od momentu jego wydania. Zażalenie składa się do Patriarchy Państwa Kościelnego Rotria, który w terminie do 48 godzin od momentu złożenia zażalenia podejmuje decyzję o jego utrzymaniu w mocy, zmianie lub unieważnieniu. Ustawodawca zaznaczył także, że mimo wniesienia zażalenia na postanowienie trybuna prowadzącego sprawę – postanowienie to w dalszym ciągu obowiązuje, aż do momentu ogłoszenia decyzji w sprawie przez Patriarchę.
II. POSTĘPOWANIE CYWILNE
1.W przypadku postępowania cywilnego stosuje się także większość zasad charakterystycznych dla postępowania karnego, z wyjątkiem tych, które w sposób doktrynalny wykazują dwuznaczności między formułami takich postępowań.
2. Przez wzgląd na zakres rozpoznawanej sprawy, postępowanie cywilne dzielimy na:
a) Postępowanie nieprocesowe, które zarówno w Rzeczypospolitej Polskiej, jak i w Państwie Kościelnym, posiada charakter fundamentalnie zbliżony. Oznacza to, że w postępowaniu tym nie wyróżnia się w sposób jednoznaczny stron, lecz uczestników. Dodatkowo, wszczyna się je z urzędu lub na wniosek (dla PKR warunki określa art. 8a Ustawy o Sygnaturze Apostolskiej).
b) Postępowanie procesowe, a więc wszczynane przez stronę, która przed majestatem sądu dochodzi swoich praw. Występują w nim dwie strony, które posiadają sprzeczne interesy.
3. Sprawy rozpatrywane w postępowaniu cywilnym, a więc takie, do właściwości których należą sprawy:
a) Z zakresu prawa cywilnego (np. sprawy o unieważnienie małżeństwa (z wyj. PKR), separację, ubezwłasnowolnienie, sprawy spadkowe);
b) Z zakresu prawa rodzinnego i opiekuńczego (np. sprawy o uznanie dziecka, przysposobienie itp.);
c) wskazane przez ustawy (i/lub bulle patriarsze) oraz sprawy gospodarcze (np. z zakresu ochrony konkurencji, uznania umowy za nieprawidłową, podziału gruntu między zwaśnionymi stronami itp.);
d) Z zakresu prawa pracy i ubezpieczeń społecznych (np. przyznanie zasiłku, odszkodowanie (z wyj. PKR)).
4. Postępowanie nieprocesowe
W postępowaniu nieprocesowym rozpatruje się takie sprawy, jak uznanie za zmarłego, stwierdzenie zgonu, ubezwłasnowolnienie, kuratela, opieka, przysposobienie, ogłoszenie testamentu (chyba, że podmiot naznaczył wykonawcę woli), przyjęcie spadku, dokonywanie wpisów do rejestrów państwowych i inne sprawy, które nie mają charakteru sporu między stronami. W Rzeczypospolitej Polskiej, większość spraw odbywa się przed sądem rejonowym – wyjątek stanowią sprawy o separację lub ubezwłasnowolnienie, które prowadzi sąd okręgowy. W Państwie Kościelnym, wszystkie sprawy z zakresu postępowania nieprocesowego odbywają się przed Sygnaturą Apostolską na warunkach określonych w Ustawie.
Zarówno w RP, jak i w PKR, w postępowaniu nieprocesowym orzeka odpowiednio jeden sędzia lub trybun. Podobnie jak w przypadku postępowania procesowego, sąd może przesłuchiwać świadków, biegłych, a także żądać od uczestników pisemnych wyjaśnień.
Charakterystycznym elementem postępowania nieprocesowego zarówno dla polskiego jak i rotryjskiego systemu prawa jest to, że orzeczenia sądu wydane w toku tych postępowań mają charakter postanowień. Przysługują od nich, podobnie jak do pozostałych postępowań, środki odwoławcze, regulowane ustawowo.
5. Przebieg procesu cywilnego
Proces cywilny jest wszczynany w wyniku powództwa, czyli na żądanie udzielenia ochrony prawnej. Strona, która uważa, że jej uprawnienia zostały naruszone, wnosi do sądu stosowne pismo procesowe, tzw. pozew. Pozew, w zależności od charakteru sprawy, wnosi się w RP do sądu rejonowego lub okręgowego, a w PKR wyłącznie do Sygnatury Apostolskiej. Podobnie jak w postępowaniu karnym, głównym etapem procesu cywilnego jest rozprawa przed sądem. Sąd wówczas orzeka w składzie regulowanym ustawowo, lecz zawsze nieparzystym (w RP: skład jednoosobowy lub trzyosobowy, w PKR: skład jednoosobowy, trzyosobowy lub pięcioosobowy, zależnie od charakteru sprawy). Dowodami w procesie są m.in. zeznania świadków, opinie biegłych specjalistów powoływanych przez sąd, dokumenty i oględziny.
Szczególny charakter mają strony postępowania. W procesie cywilnym, stronami są odpowiednio powód (a więc strona, która kieruje pozew do sądu) i pozwany (a więc strona, przeciw której wytoczono powództwo). Dla rozróżnienia, w procesie karnym stronami są np. oskarżyciel (najczęściej prokurator, kierujący do sądu akt oskarżenia) i oskarżony wraz z obrońcą (strona, przeciw której skierowano akt oskarżenia).
W Państwie Kościelnym, w zakresie stron postępowania różni się jedynie nomenklatura. Dla postępowania cywilnego będą to, ex definitione – powód i pozwany, dla postępowania karnego – oskarżyciel i oskarżony. Wszystkie te funkcje procesowe mogą być sprawowane przez obywateli rotryjskich lub wyznaczonych przez nich pełnomocników.
Należy uwzględnić przy analizie procesu cywilnego, że w przeciwieństwie do procesu karnego, za zgromadzenie materiału procesowego odpowiadają strony postępowania. Im mniej powołanych świadków lub przedstawionych materiałów dowodowych, tym większe prawdopodobieństwo klęski powództwa lub linii obrony.
W Rzeczpospolitej Polskiej, postępowanie cywilne kończy się orzeczeniem sądowym, które może mieć charakter wyroku, postanowienia lub zarządzenia. W Państwie Kościelnym, postępowanie cywilne kończy się orzeczeniem Sygnatury Apostolskiej, które posiada formę wyroku lub postanowienia. Zarządzenia mają charakter jedynie wewnętrzny dla sprawy, mający na celu zapewnienie prawidłowego toku postępowania.
Środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym w RP również uplasują się nieco inaczej, niż środki w postępowaniu karnym. Niezmiennym zwyczajnym środkiem odwoławczym pozostaje zażalenie i apelacja, natomiast zmienia się formuła środka nadzwyczajnego. Ilekroć w postępowaniu karnym mówiliśmy o kasacji, tylekroć w postępowaniu cywilnym rzeczona prerogatywa przybierać będzie formę skargi kasacyjnej, również rozpatrywanej przez kompatybilną sprawom cywilnym izbę Sądu Najwyższego. W Państwie Kościelnym Rotria środki odwoławcze w postępowaniu cywilnym niczym nie różnią się od tych, które wyróżniono w postępowaniu karnym.
/-/ prof. dr hab. net. Ksawery kardynał van Berden
Świętego Kościoła Rotryjskiego Kardynał Senior
Świętego Kościoła Rotryjskiego Kardynał Senior
