[HAB] Władza wykonawcza w Rzeczypospolitej Polskiej - Prezydent RP

[Ksawery van Berden]

Temat: Władza wykonawcza w Rzeczypospolitej Polskiej - Prezydent RP
Autor: dr Ksawery van Berden, przewód habilitacyjny

I.  Powołanie
Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej jest, obok Rady Ministrów, organem władzy wykonawczej. Prezydent RP wybierany jest w wyborach powszechnych. Obejmuje on urząd po złożeniu przysięgi przed Zgromadzeniem Narodowym (połączone obrady Sejmu i Senatu). Złożenie przysięgi jest warunkiem koniecznym do objęcia urzędu i od tej daty liczy się bieg kadencji. Niezłożenie przysięgi oznacza niemożność dokonywania przez Prezydenta RP aktów urzędowych, a w razie ich sporządzenia skutkowałoby to ich nieważnością i nieskutecznością prawną.

Prezydent RP jest wybierany przez Naród w drodze wyborów powszechnych, równych i bezpośrednich oraz głosowania tajnego. Wybory zarządza Marszałek Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej.

II.  Kadencja
Kadencja Prezydenta RP rozpoczyna się w dniu objęcia przez niego urzędu i trwa 5 lat. Możliwe jest tylko dwukrotnie piastowanie tego stanowiska przez tę samą osobę. Zasada ta obowiązuje bez względu na to, czy reelekcja nastąpi bezpośrednio po zakończeniu kadencji, czy też po pewnej przerwie, w której urząd Prezydenta RP sprawował będzie ktoś inny.

III.  Przejściowa przeszkoda w sprawowaniu urzędu
W razie stwierdzenia przez Trybunał Konstytucyjny przejściowej przeszkody w sprawowaniu urzędu przez Prezydenta RP, jego obowiązki przejmuje czasowo Marszałek Sejmu. Natomiast w przypadku gdyby Marszałek Sejmu nie mógł przejąć obowiązków Prezydenta RP – przejmuje je Marszałek Senatu. Konstytucja RP nie określa przy tym, jakie okoliczności mogłyby spowodować przejściową niezdolność Prezydenta RP do sprawowania urzędu.

IV.  Złożenie z urzędu
Złożenie urzędu Prezydenta RP przed upływem kadencji następuje w skutek następujących okoliczności:
1) Śmierci;
2) Zrzeczenia się urzędu – dymisję Prezydent RP składa na ręce Marszałka Sejmu. Posiada ona znamiona bezwarunkowej i nieodwołalnej, co oznacza, że nie może zostać cofnięta;
3) Uznania przez Zgromadzenie Narodowe trwałej niezdolności Prezydenta RP do sprawowania urzędu ze względu na stan zdrowia uchwałą podjętą większością co najmniej 2/3 głosów ustawowej liczby członków Zgromadzenia Narodowego;
4) Wydania przez Trybunał Stanu orzeczenia o złożeniu Prezydenta RP z urzędu;
5) Stwierdzenia nieważności wyborów lub innych przyczyn nieobjęcia urzędu po wyborze.

V.  Przejęcie obowiązków.
W razie zaistnienia złożenia urzędu Prezydenta RP jego obowiązki wykonuje Marszałek Sejmu, a gdyby i ten nie mógł – Marszałek Senatu (podobnie jak w przypadku czasowej niemożności sprawowania urzędu przez Prezydenta RP). Marszałek Sejmu (Senatu) wykonuje obowiązki Prezydenta RP do czasu wyboru nowego Prezydenta RP. Osoba wykonująca uprawnienia Prezydenta RP może realizować wszystkie jego obowiązki, z wyjątkiem postanawiania o skróceniu kadencji Sejmu.

VI.  Odpowiedzialność
Prezydent RP ponosi odpowiedzialność w dwóch kategoriach:
1) Odpowiedzialność za delikt konstytucyjny, a więc za czyn zawiniony, mogący stać się podstawą odpowiedzialności konstytucyjnej. Uchwałę w sprawie postawienia prezydenta w stan oskarżenia podejmuje Zgromadzenie Narodowe większością co najmniej 2/3 głosów ogólnej liczby członków Sejmu i Senatu. Postawienie Prezydenta RP w stan oskarżenia oznacza, że nie może on czasowo sprawować urzędu.
2) Odpowiedzialność za naruszenie prawa, a więc za przestępstwa inne, niż delikt konstytucyjny. Wówczas organem uprawnionym do rozpatrzenia sprawy jest Trybunał Stanu. Uchwałę o postawieniu Prezydenta RP w stan oskarżenia podejmuje Zgromadzenie Narodowe większością 2/3 głosów na wniosek co najmniej 140 jego członków.

Prezydent RP nie ponosi odpowiedzialności politycznej.
Owa spoczywa na Prezesie Rady Ministrów z chwilą kontrasygnowania określonych dokumentów urzędowych Prezydenta RP.

VII.  Kompetencje Prezydenta Rzeczypospolitej Polskiej
1) Związane z władzą ustawodawczą:
a) Zarządza wybory;
b) Zwołuje pierwsze posiedzenia obu izb;
c) Zarządza skrócenie kadencji Sejmu;
d) Uczestniczy w procesie ustawodawczym;
e) Posiada prawo wygłoszenia orędzia przed Zgromadzeniem Narodowym.

2)  Związane z władzą wykonawczą:
a) Uczestniczy w powoływaniu rządu;
b) Dokonuje na wniosek Prezesa Rady Ministrów zmian w składzie rządu;
c) Przyjmuje dymisję Rady Ministrów;
d) Może zwołać obrady Rady Gabinetowej, której przewodniczy.

3) Związane z władzą sądowniczą:
a) Powołuje sędziów;
b) Powołuje organy kierownicze sądów i Trybunału Konstytucyjnego, szczególnie:
  Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego,
  Prezesa Naczelnego Sądu Administracyjnego,
  Prezesa i wiceprezesa Trybunału Konstytucyjnego,
  Prezesów Sądu Najwyższego (na wniosek I Prezesa SN),
  Wiceprezesów Naczelnego Sądu Administracyjnego.

4)  Związane z funkcją głowy państwa:
a) Reprezentuje państwo poza jego granicami;
b) Sprawuje zwierzchnictwo nad siłami zbrojnymi oraz posiada inne kompetencje w dziedzinie obronności (wprowadzanie stanu wojennego i stanu wyjątkowego);
c) Nadaje obywatelstwo polskie oraz wyraża zgodę na jego zrzeczenie się;
d) Stosuje prawo łaski;
e) Nadaje ordery i odznaczenia;
f) Nadaje tytuły naukowe.

VIII.  Akty prawne
W zakres kompetencji Prezydenta RP wchodzi także wydawanie aktów prawnych mających, poza rozporządzeniem z mocą ustawy, charakter wykonawczy. Prezydent RP wydaje zatem następujące akty prawne:
1) Rozporządzenia z mocą ustawy;
2) Rozporządzenia;
3) Zarządzenia;
4) Postanowienia (w celu realizacji kompetencji Prezydenta RP wystarczy, że mają one podstawy w normie ustanawiającej daną kompetencję, a od charakteru tych kompetencji zależy czy wymagają one kontrasygnaty Prezesa RM).