[MON] Prawo naturalne, pozytywne i prawo jako przepisy normatywne.

[Ksawery van Berden]

Temat wykładu: Prawo naturalne, pozytywne i prawo jako przepisy normatywne.
Autor: prof. zw. dr hab. net. Franz Ferdinand von Habsburg-Lothringen


Lex naturalis, a więc prawo naturalne z języka łacińskiego - to zbiór norm, które obowiązują niezależnie od tego, czy zostały ustanowione, potwierdzone lub uznane przez władzę państwową. Ich źródłem jest system aksjologiczny danego społeczeństwa, a więc wyznawany weń system wartości. Stąd też prawo naturalne może uzyskiwać różne wyrazy - zależnie od tego, jakie normy w konkretnym społeczeństwie uznano za moralnie poprawne.
Według przedstawicieli szkoły naturalnej, a więc prekursorów nadrzędności prawa naturalnego nad prawem stanowionym - prawo jest określoną wartością. Wyraża ona odwieczne dążenie człowieka do dobra, sprawiedliwości i piękna. Obok prawa pozytywnego istnieją normy moralne, zdaniem jednych ustanowione przez Boga, zdaniem innych - wynikające z ludzkiej natury lub zasad współżycia społecznego. Zgodnie ze szkołą naturalną prawa - moc wiążącą może mieć tylko ta norma, która jest zgodna z naturą ludzką i wartościami moralnymi danego społeczeństwa. Naczelnym jednakże założeniem, w sposób ogólnikowy charakteryzującym całą istotę prawa naturalnego jest twierdzenie, że zasady moralne powinny mieć pierwszeństwo przed literą prawa.

Lex civile, a więc prawo stanowione, zwane także prawem pozytywnym to zbiór norm ustanowionych przez władzę publiczną, obowiązujących na terenie danego państwa. Według przedstawicieli pozytywizmu prawniczego prawo jest ściśle określone, sprowadza się do treści skodyfikowanej, leksykalnej. Zdecydowana większość pozytywistów sprzeciwia się ocenianiu prawa z punktu widzenia moralnego. Zgodnie z założeniami pozytywizmu, prawo legalnie ustanowione nie przestaje obowiązywać mimo uznania za niesprawiedliwe lub niemoralne. Norma prawna traci swoją moc dopiero wówczas, gdy uchyli ją kompetentny organ legislacyjny. Uznaje się jej ważność, nawet jeśli jest ona sprzeczna z moralnością społeczeństwa - liczy się tylko zapis prawny, jeśli został ustanowiony przez obywatelski organ prawodawczy. Pozytywiści odrzucają zarzuty, że podobne pojmowanie prawa może doprowadzić do uchwalenia prawa zbrodniczego. W demokratycznym państwie podobne niebezpieczeństwo praktycznie nie istnieje.

Formuła Radbrucha to teza prawnicza sformułowana przez niemieckiego filozofa i teoretyka prawa Gustawa Radbrucha. Pod wpływem nacisku ze strony idei nazistowskich, stanowiących prawo za jego czasów - dokonał, jako pozytywista prawa - znacznego przekształcenia swojego poglądu. Stworzył wówczas formułę głoszącą, że w sytuacji, gdy prawo pozytywne narusza elementarne normy moralne, organy państwa nie muszą się stosować do jego treści normatywnej, a obywatele nie są zobowiązani prawnie do jego przestrzegania. Pogląd ów stał się podstawą orzecznictwa m.in. trybunału norymberskiego, a także niemieckich sądów ścigających zbrodniarzy czasów hitlerowskich.

Należy zwrócić uwagę także na zależności i pewne antagonizmy w pojmowaniu prymu prawa i moralności we wzajemnych stosunkach. W tej kwestii sformułowano dwa stanowiska.
Stanowisko pierwsze uznaje, że istnieją zachowania regulowane tylko przez normy moralne, jak np. zakaz donosicielstwa. Istnieją także zachowania regulowane tylko i wyłącznie przez normy prawne, jak np. zasady podejmowania czynności prawnych. Do zachowań regulowanych zarówno przez prawo, jak i moralność, należy np. zakaz zabijania.
Stanowisko drugie stanowi, że każde zachowanie regulowane przez prawo jest także regulowanym automatycznie przez moralność. Zakres czynności regulowanych przez prawo jest węższy, niż zakres stosunków regulowanych przez system aksjologiczny.

Jeśli zaś mowa o prawie ujętym pod postacią przepisów normatywnych, to należy wyodrębnić kilka różnych definicji zjawiska.
Aktem normatywnym nazywa się tekst zawierający sformułowane w języku prawnym i zapisane w postaci przepisów normy prawne. Normy te mają najczęściej charakter generalno-abstrakcyjny. Niekiedy pod tym pojęciem rozumie się także wszelkie teksty formułujące normy postępowania. Należy zatem przyjąć, że akty normatywne mają charakter generalno-abstrakcyjny, a więc skierowane są do ogółu lub określonej kasty społeczeństwa i stanowią o rzeczach dla danej jednostki istotnych (np. konstytucja, ustawa etc.).
Norma prawna to wypowiedź zawierająca żądanie władzy publicznej, aby w określonej sytuacji adresat podjął wyznaczone w niej działanie. Jest to zatem norma postępowania, która została ustanowiona przez kompetentne organy władzy publicznej.
Przepis prawny jest jednostką redakcyjną aktu prawnego, wyraźnie wyodrębnioną w formie artykułu lub paragrafu. W sensie gramatycznym stanowi on zdanie.