Surmeński Kościół Chrześcijański - całościowe studium religiologiczne

[Hieronim Sieniawski]

Surmeński Kościół Chrześcijański – całościowe studium religiologiczne (historia, teologia, prawo)

Autor: dr net. Hieronim Sieniawski

I. Wstęp

Przedmiotem niniejszego dysertacji jest próba scharakteryzowania Surmeńskiego Kościoła Chrześcijańskiego, ze szczególnym uwzględnieniem aspektu historycznego, doktrynalno-liturgicznego i prawnego jego działalności. Zarys ten ma za zadanie przybliżyć nam religię, która stała się jednym z elementów fundacyjnych Kościoła Rotryjskiego, jak również samego Państwa Kościelnego Rotria. Powstanie tej rozprawy było poprzedzone staranną kwerendą internetową, stąd przytaczane fakty, dokumenty i inne archiwalia zostały opatrzone odnośnikami do stosownego źródła. Na końcu, formie dodatku, zamieszczono najcenniejsze materiały, które świadczą o niegdysiejszej żywotności Surmeńskiego Kościoła Chrześcijańskiego, a dotychczas były przechowywane w niepewnych miejscach.

II. Rys historyczny

Surmeński Kościół Chrześcijański powstał 28 czerwca 2006 r. w Królestwie Surmeńskim jako wspólnota o charakterze chrześcijańskim[1]. Nie zachowały się dane dotyczące pierwszego zwierzchnika, jednak z całą pewnością można stwierdzić, że od 26 października 2006 r. urząd rotra pełnił duchowny, który przyjął imię pontyfikalne Samuela I[2]. Początkowo analizowany związek wyznaniowy działał wyłącznie na ziemiach surmeńskich, rozwijając swoje struktury organizacyjne oraz skupiając się na podejmowaniu lokalnych wysiłków duszpasterskich. Zatem czas ten należy zaklasyfikować jako etap budowy kościoła o charakterze narodowym, który nie miał ambicji poszerzenia skali swojej obecności w Pollinie. Zmieniło się to 28 maja 2007 r., gdy na mocy postanowienia pomiędzy dotrem Victorem I i arcybiskupem Otto Katzem, SKCh wchłonął austro-węgierski Kościół Austro-Katolicki. Miano dominanty w tej fuzji przynależało się zdecydowanie SKCh, gdyż w tekście aktu zjednoczenia czytamy, że głową połączonych wspólnot miał być dotr SKCh, zaś wskazywany przez niego arcykapłan Austro-Węgier, miał zajmować się sprawami kościelnymi wyłącznie w Monarchii Naddunajskiej[3]. Pomiędzy kwietniem a czerwcem 2007 r. nawiązano kontakty ekumeniczne z Katolickim Kościołem Tyrencji, których stopniowe zacieśnianie zaowocowało 27 czerwca 2007 r. zjednoczeniem obu wspólnot oraz powstaniem Kościoła Rotrio-Chrześcijańskiego, a także I Państwa Kościelnego Rotria[4]. Jednak jeszcze 28 czerwca 2007 r., kiedy SKCh obchodził pierwszą rocznicę powołania, ówczesny zwierzchnik wspólnoty – wspominany Victor I – w swoim kazaniu tak podsumowywał kondycję SKCh: „teraz mogę z dumą ogłosić że mamy trzech kapłanów: mnie, JE Hansa von Leznera, Prymasa AW i Gregora Richarda von Kaisera, Luterańskiego Arcybiskupa. Mamy czternastu wiernych, forum (135 postów), jesteśmy w dwóch państwach - Surmenii i Austro-Węgrzech oraz mamy dwóch wiernych spoza tych państw”[5].

III. Doktryna

Pierwotny katechizm zawierał się w trzech krótkich wezwaniach błagalnych do Absolutu: „Dobry nasz Ojcze, który pomagasz każdemu, kto o to poprosi! Tobie składam me błaganie: wyzwól mnie od śmierci, głodu i nieszczęścia”, „Sława Tobie Ojcze! Wspomóż mnie w trudzie dnia” oraz „Wybaw mnie od grzechu, nie chcę być natrętem szatana, lecz Twoim, Panie!”[6]. Na ich podstawie nie sposób zaklasyfikować przynależności SKCh do grona wyznań chrześcijańskich. Dopiero na wysnucie takiego wniosku pozwala oracja wyraźnie zainspirowana Modlitwą Pańską, lecz cechująca się pewną odmiennością od oryginału, która również została dołączona do kanonu („Ojcze nasz, który zasada w Niebie, niech się święci imię Twoje! Niech przyjdzie Królestwo w dniu ostatecznym Twoje! Niech się dzieje Wola Twoja - w niebie i na Ziemi. Daj nam pokarm duchowy, by nasza dusza nie umarła! Daj nam pokarm cielesny, by nasze ciało nie umarło! Odpuść nam nasze grzechy - tak jak my odpuszczamy naszym winowajcom. Nie pozwól, byśmy zgrzeszyli, od zła zbaw nas. Amen”).

Druga wersja credo SKCh, o wiele bardziej rzeczowa, zawiera enumeratywny katalog praw wiary, które podzielać miał każdy wyznawca kościoła. Tezy ujęte w dokumencie „Doktryna Surmeńskiego Kościoła Chrześcijańskiego”[7] zostały zaprezentowane przez dotra Victora I w dniu 3 maja 2007 r. W pewnej mierze nawiązują do realnych pięciu Prawd Wiary Kościoła katolickiego, lecz przy zachowaniu znacznych różnic (prawda 1, 3, 5, 6, 7) lub nawet całkowitej nowości (prawda 2, 4, 8), która – mimo nieobecności w pierwowzorze – wpisuje się w doktrynę chrześcijańską, a nawet katolicką. Zatem wierzenia SKCh można bez cienia wątpliwości zaklasyfikować jako chrześcijańskie, jednakże konfesja ta charakteryzowała się dużą dozą specyfiki, bowiem starano się łączyć różne realne tradycje, a zwłaszcza katolicką z protestancką, o czym świadczy organizacja struktur luterańskich w Monarchii Austro-Węgierskiej[8] lub efemeryczna możliwość ordynacji kobiet do stanu duchownego[9], która wynikała raczej z przejściowych braków personalnych.

IV. Liturgia

Obrzędy SKCh nie cechowały się nadmiernym rozbudowaniem. Jedyny wzór liturgii, jaki znajduje się w zasobach archiwalnych, zawiera scenariusz nabożeństwa niedzielnego[10], które kapłani byli zobowiązani odprawiać w każdy dzień Pański, powiadamiając uprzednio wiernych. Celebra składała się z czterech części. Pierwsza (modlitwa na początek) to element zaczerpnięty z Mszału Rzymskiego, a konkretnie ritus initiales – znak krzyża, pozdrowienie wiernych oraz odpowiedź ludu. Kolejny, noszący miano Litanii surmeńskiej, odznaczał się większym nowatorstwem. Kapłan kierował wezwanie do wspólnej modlitwy w łączności z dotrem Surmenii (albo arcykapłanem Austro-Węgier), a następnie wypowiadał imiona świętych wywodzących się wyłącznie z tradycji biblijnej, co może stanowić dowód na potwierdzenie synkretycznego charakteru SKCh oraz nawiązanie do luterańskiej reguły sola Scriptura. Trzecia część to kazanie głoszone przez duchownego. Odczyty te wyróżniały się znacznym stopniem obszerności oraz przesyceniem treściami biblijnymi[11], co suponuje naturalne skojarzenie z liturgią ewangelicką. Ostatni element nabożeństwa niedzielnego stanowiło błogosławieństwo wiernych przez celebransa – analogiczne do znanego nam z Missale Romanum.

V. Struktura prawna

Trudno czynić rozbudowane uwagi w kwestii prawa wewnętrznego SKCh, zważywszy na fakt, że nie zachowały się żadne dokumenty, które w sposób kompleksowy regulowały tę materię. Przyczyną tego mógła być okoliczność, że wspólnota ta nastawiona była przede wszystkim na podejmowanie wysiłków ewangelizacyjnych, o czym pisał sam Samuel I na progu swego pontyfikatu: „moją misją jest rozpowszechnianie Ewangelii po całej Surmenii, nawracanie tych, którzy nie wiedzą, kto to Bóg”[12]. Według najstarszego źródła, pochodzącego z fazy surmeńskiej, zwierzchnik związku wyznaniowego nazywany był r’otr, co odczytywano jako „rziotr”[13]. Nominacji do tej godności, odpowiadającej prymasowi lub papieżowi, dokonywał król Surmenii, co stanowiło nawiązanie do dawnej tradycji, podług której władca surmeński miał prawo do mianowania rządców wszystkich religii działających w jego państwie. Niższe stopnie w hierarchii to: arcydotr (arcybiskup), dotr (biskup), arcykapłan (proboszcz), kapłan (wikary), pastor (kleryk)[14].

Korzystając z materiału, który dokumentuje działalność SKCh w przedziale od maja do lipca 2007 r., należy podkreślić dużą aktywność legislacyjną austro-węgierskiej prowincji na niwie organizacyjno-doktrynalnej (wymienić tutaj można decyzje personalne, reorganizację struktur, synody czy klarowanie się luterańskiego wyznania wiary). W tym czasie ówczesny zwierzchnik wydał kilka dokumentów o różnej nazwie (postanowienie, dekret, akt) – trudno wysnuwać wnioski dotyczące ich wzajemnych relacji czy precedencji, gdyż nie zachował się żaden dokumentu statuujący hierarchię aktów prawnych.

Najistotniejszym z promulgowanych dokumentów wydaje się być postanowienie, przy pomocy którego Victor I określił hierarchię Surmeńskiego Kościoła Chrześcijańskiego[15]. Akt ten można śmiało zaklasyfikować jako przełomowy, gdyż wyraźnie kierował SKCh ku wizji protestanckiej, dopuszczając explicite ordynację kobiet (art. 1) oraz pozwalając kapłanom na zawieranie małżeństw – brak obowiązku celibatu (art. 6). Dokonano także rewizji pierwotnych stopni duchownych. Głową SKCh miał być dotr (art. 2 ust. 1), któremu przysługiwał tytuł „Jego Excelencji” (art. 2 ust. 1). Dotr rezydował w Surmenii (art. 2 ust. 1), zaś prawo do jego nominowania zarezerwowane było królowi Surmienii (art. 2 ust. 2). Mógł nim zostać każdy członek wspólnoty (o czym świadczy art. 2 ust. 2 o elekcie bez święceń) – bez względu na płeć – który uprzednio przyjął chrzest w obrządku surmeńskim (art. 2 ust. 2). Niżej znajdował stan arcykapłański, zaś do jego członków należało się zwracać „Wasza Eminencjo” (art. 3 ust. 1). Arcykapłanów mianował dotr (art. 3 ust. 2), a byli to zwierzchnicy pozasurmeńskich prowincji SKCh (art. 3 ust. 1). Z kolei kapłanami (tytuł „Ojcze”) lub kapłankami (zwrot „Matko”) nazywano duchownych, którzy sprawowali pieczę nad parafią (art. 4 ust. 1). Prawo do ich wyświęcania mieli zarówno dotr, jak i arcykapłani (art. 4 ust. 2) – wydawałoby się, że ci drudzy w granicach swojej jurysdykcji terytorialnej. Ostatnia kategoria hierarchiczna zarezerwowana była dla tych, którzy dopiero aspirowali do stanu duchownego. Pastorzy oraz pastorki, zwani „Braćmi” i „Siostrami” (art. 5 ust. 1), terminowali w parafiach, pomagając ich zarządcom. W kompetencjach kapłańskich znajdowało się przyjęcie lub odrzucenie prośby kandydata, który chciał podjąć się procesu formacyjnego – zwanego również pasterstwem (art. 5 ust. 2).

Drugi ciekawy dokument z 23 czerwca 2007 r. regulował kwestię podziału terytorialnego SKCh w Królestwie Surmeńskim[16], jednak pozostawał znacznej sprzeczności z wcześniej wydanym „Postanowieniem o hierarchii kościelnej” z 3 maja 2007 r. Z niewiadomych przyczyn Victor I, złożył swój podpis już nie jako dotr, ale prymas Surmenii. Znaczącej latynizacji uległy także nazwy samych struktur, gdyż powołano archidiecezję Premiepolis oraz dwie diecezjalne sufraganalne – siczyńską, jak również arrkońską (art. 1).

Próbując, na podstawie powyższych aktów odtworzyć zakres władzy zwierzchnika SKCh, należy zaznaczyć, że miał on niezwykle silną pozycję – można wręcz rzecz, iż graniczącą z absolutną, gdyż w akcie, który statuował prawo króla do powoływania dotra nie znalazła się klauzula pozwalająca na jego odwołanie. Zdaje się, że urząd ten był niekadencyjny, zatem osoba nań raz powołania piastowała go do śmierci albo zrzeczenia się. Prawo SKCh nie przewidywało trójpodziału władzy, więc zwłaszcza dotr łączył w swoim ręku kompetencje ustawodawcze, wykonawcze, a nawet sądownicze, gdyż znany jest przypadek, kiedy w I instancji wyrokował on w sprawie arcybiskupa Hansa von Leznera[17]. W tym miejscu rodzi się uzasadnione dubium, do jakiego organu należałoby skierować apelację, ale żadne świadectwo z tamtego czasu się nie zachowało. Materiał archiwalny pozwala domniemywać, że arcykapłan Austro-Węgier cieszył się w graniach swojego terytorium, przy zachowaniu nadrzędnych prerogatyw dotra, znacznym stopniem autonomii, bowiem przetrwały świadectwa stanowienia przez niego norm synodalnych, reorganizowania diecezji czy nominowania na konkretne urzędy.

VI. Podsumowanie

Surmeński Kościół Chrześcijański, który istniał w latach 2006-2007, był początkowo kościołem narodowym, jednakże w kolejnych etapach rozwoju powiększał swoje wpływy poprzez przyłączanie innych wspólnot lub nawiązywanie kontaktów ekumenicznych (przy jednoczesnym zachowaniu dużego znaczenia politycznego Królestwa Surmeńskiego oraz roli ustrojowej władcy surmeńskiego). Zgodnie z ostatnim członem nazwy stanowił wspólnotę chrześcijańską, stając się w późniejszym czasie filarem, wespół z Katolickim Kościołem Tyrencji, dla idei założycielskiej Kościoła Rotryjskiego, a także Państwa Kościelnego Rotria. Doktrynalnie był to związek wyznaniowy czerpiący z trzech realnych tradycji: katolickiej, protestanckiej oraz prawosławnej. Uwzględnić trzeba również fakt, że w miarę rozwoju (zwłaszcza w etapie schyłkowym) pierwiastek luterański wydawał się znacząco dominować nad pozostałymi. Natomiast analiza prawodawstwa z początkowej oraz dojrzałej fazy kształtowania się ustroju, pozwala przypuszczać, że system sprawowania władzy został zorganizowany – w pewnej mierze – analogicznie do struktury hierarchicznej Kościoła katolickiego, gdzie mamy do czynienia ze znaczącą rolą przywódcy, którego władza posiada umocowanie w szerokich kompetencjach przydanych przez prawo.

SKCh to istotna karta naszych dziejów, której zapisywanie rozpoczęto w odległym 2006 r. i proces ten trwa sukcesywnie do dziś, ale już w innej rzeczywistości, po wielu kolejach historii. Ów temat, jakże endogenny dla naszej samoświadomości dziejowej, pozostawał  niezbadany, stąd pomysł sporządzenia kompleksowego opracowania, które przypomni wydarzenia stanowiące fundament naszej państwowości. Niniejsza dysertacja to również hołd dla osób, które zapoczątkowały piękne dzieło implementowania do mikroświata wartości chrześcijańskich, które my – jako słudzy nieużyteczni – staramy się kontynuować. Ad maiorem Dei gloriam!

VII. Przypisy

[1] Podstawowe informacje – strona domowa SKCh [Galeria von Thorn].
[2] R’otr – strona domowa SKCh [Galeria von Thorn].
[3] Tekst postanowienia – strona Monarchii Austro-Węgierskiej.

[4] I Rotria – notatka micropedyczna.
[5] Kazanie rocznicowe Victora I – forum dyskusyjne SKCh.
[6] Katechizm – strona domowa SKCh [Galeria von Thorn].

[7] Doktryna Surmeńskiego Kościoła Chrześcijańskiego – forum dyskusyjne SKCh.
[8] Powołanie pierwszy struktur luterańskich na łonie SKCh – forum dyskusyjne SKCh.
[9] Dokument dopuszczający ordynację kobiet – forum dyskusyjne SKCh.
[10] Scenariusz nabożeństwa niedzielnego – forum dyskusyjne SKCh.
[11] Przykład obszernego kazania – forum dyskusyjne SKCh.
[12] R’otr – strona domowa SKCh [Galeria von Thorn].
[13] Struktura – strona domowa SKCh [Galeria von Thorn].
[14] Surmeński Kościół Chrześcijański – notatka micropedyczna.
[15] Postanowienie o hierarchii kościelnej – forum dyskusyjne SKCh.
[16] Postanowienie o podziale Surmenii – forum dyskusyjne SKCh.
[17] Wyrok wydany przez Victora I – forum dyskusyjne SKCh.

VIII. Appendices (uporządkowane zgodnie z kolejnością cytowania w tekście rozprawy; zachowano pisownię oryginalną)

1. Postanowienie o przyłączeniu Kościoła Austro-Katolickiego do Surmeńskiego Kościoła Chrześcijańskiego z dnia 28 maja 2007 r.

Art. 1
KAK przyłącza się do SKCh.
Art. 2
Głową połączonego kościoła staje sie Dotr SKCh.
Art. 3
Dotr wybiera Arcykaplana Austro-Wegier, który zajmuje sie sprawami kościola w Austro-Węgrzech.
Art. 4
Postanowienie wchodzi w życie 1 dzień po ogłoszeniu.
(-) Otto Katz,
Arcybiskup KAK
(-) Victor I,
Dotr SKCh

2. Kazanie rocznicowe Victora I z dnia 28 czerwca 2007 r.

Drodzy Bracia i Siostry,
Już miną rok odkąd powstał SKCh. Dużo się zmieniło. Ja nie pamiętam wszystkiego, ponieważ na początku mnie nie było. Wiem zato że zanim przejełem stery była tylko strona, jeden kapłan i i nie było wiernych. Teraz mogę z dumą ogłosić że mamy trzech kapłanów: mnie, JE Hansa von Leznera, Prymasa AW i Gregora Richarda von Kaisera, Luterańskiego Arcybiskupa. Mamy czternastu wiernych, forum (135 postów), jesteśmy w dwóch pańwach - Surmenii i Austro Węgrzech oraz mamy dwóch wiernych spoza tych państw. Ale nie liczmy się w liczbach lecz w wierze. Potrzebujemy więcej Ewangelii i Chrystusa. Czym jest kościoł bez Ewangelii. Naszym celem od teraz jest głosić Ewangelię Pańską do wszystkich z zakątków v-świata. Musimy pokazać o co chodzi w Chrześcijaństwie. Liczymy na Waszą pomoc. Głoście Ewangelię gdziekolwiek jesteście. Chcę żeby każdy, tak jak mówił JŚ Samuel I, mógł z duma powiedizeć "Jestem chrześcijaninem"! Bóg Zapłać.

3. Doktryna Surmeńskiego Kościoła Chrześcijańskiego z dnia 3 maja 2007 r.

- Bóg jest jeden w trzech Osobach: Bóg Ojciec, Syn Boży, Duch Świety;
Trójca Świeta.
- Bóg stworzył Świat i Ludzi z miłości, ale zerwawszy więź z Bogiem źyją
oni z dala od Niego podlegając Śmierci.
- Syn Boży stał sie człowiekiem w Osobie Jezusa Chrystusa, który jest
prawdziwym Bogiem i prawdziwym czlowiekiem, jedynym Zbawcą ludzi,
który żył na Ziemi, umał za ich grzechy i zmartwychwstal.
- Wszyscy ludzie sa wezwani do wiary, nadziei i miłości, życia duchowego
oraz pełnienia woli Bożej, wyrażonej w przykazaniach, a zwłaszcza w
przykazaniu miłości Boga i bliźniego, które sa podstawą Dekalogu.
- Bóg jest Sędzią sprawiedliwym, który za dobre uczynki nagradza, a za
złe karze.
- Dusza ludzka jest nieśmiertelna.
- Łaska Boża jest do zbawienia koniecznie potrzebna.
- Przeznaczeniem ludzi jest wieczne życie z Bogiem i zmartwychwstanie po
powrocie Chrystusa na ziemię, tych zaś którzy odrzucą zbawienie czeka
śmierć.
(-)Victor I
Dotr SKCh

4. Postanowienie o hierarchii kościelnej z dnia 3 maja 2007 r.

Art. 1
Duchowienstwo w SKCh dzieli sie na Dotra, Arcykapłana/ Arcykapłankę, Kapłana/ Kapłankę i Pastora/ Pastorkę.
Art. 2
1. Dotr jest głową całego SKCh z siedzibą w Surmenii do którego powinno się
zwracać Wasza Excelencjo
2. Dotra powouje Król Surmenii. Dotrem może być zarówno mężczyzna jak i kobieta. Osoba musi być SKChowianinem (tj. przyjąć chrzest w obrządku surmeńskim).
3. Jeżeli Dotr nie ma święceń musi je jak najszybciej przyjąć.
Art. 3
1. Arcykapłan/ Arcykapłanka jest głową SKCh w państwach pozasurmeńskich do
którego/ której powinno się zwracać Wasza Eminencjo.
2. Arcykapłana/ Arcykapłankę powouje Dotr.
Art. 4
1. Kapłan/ Kapłanka jest głową parafii surmeńskiej lub pozasurmeńskiej do którego/
której powinno sie zwracać Ojcze/ Matko.
2. Kapłana/ Kapłankę wyświęca Arcykapłan/ Arcykapłanka lub Dotr.
Art. 5
1. Pastor/ Pastorka uczy się pod okiem wyżej wymienonych osób na ich parafii, aby
zostać Kapłanem/ Kapłanka. Do Pastora/ Pastorki zwracać się należy Bracie/
Siostro.
2. Pastorzy/ Pastorki sami wstepują do Pasterstwa po zgodzie wyżej wymienonych
osób.
Art. 6
1. Duchownych SKCh nie obowiązuje celibat.
2. Postanowienie wchodzi w życie z chwilą ogłoszenia.
(-)Victor I
Dotr SKCh

5. Postanowienie o podziale Surmenii z dnia 23 czerwca 2007 r.

Art. 1
Surmenia dzieli się na:
Archidiecezje Premiepolitańską (Bazylika pw. Św. Adama)
Diecezję Siczyńską (Katedra pw Św. Józefa)
Diecezję Arrakońską (Katedra pw Św. Weroniki)
Art. 2
Archidiecezja Premiepolitańska jest stolicą Surmenii.
Art. 3
Archidiecezją opiekuje się Arcybiskup (Prymas).
Diecezjami opiekują się Biskupii.
Art. 4
Postanowienie wchodzi w życie z chwilą ogłoszenia
(-)Victor I
Prymas Surmenii

[Mikołaj Dreder]

Wspaniała praca, Eminencjo Rektorze. Informacje tutaj zawarte oraz liczne odnośniki do archiwalnych forów stanowią ważny element do głębszego poznania historii Kościoła Rotryjskiego, a być może i do ustalenia sukcesji apostolskiej dalej, niż do czerwca 2007 roku. Na pewno - gdy będziemy mieć więcej czasu wolnego - poświęcimy się dogłębnej analizie materiałów zgromadzonych w tym studium.

[Hieronim Sieniawski]

Bardzo dziękuję Waszej Świątobliwości za miłe słowo. Zachęcam do lektury, zadawania pytań, a także dyskusji - temat warty zagłębienia, bowiem Surmeński Kościół Chrześcijański to zaczyn naszej państwowości

[Mikołaj Dreder]

Tak jak rozmawialiśmy prywatnie, tak i wypada wspomnieć tutaj - teraz musimy zająć się historią Katolickiego Kościoła Tyrencji. Ta instytucja to również ważna składowa Kościoła Rotryjskiego i nierozerwalny fragment naszej historii, bo de facto - kontynuując dzieło zwane Państwem Kościelnym Rotria, kontynuujemy dzieło Kościoła Surmeńskiego, Tyrenckiego oraz Austro-Węgierskiego.

[Stanisław Dmowski]

Kawał dobrej roboty poprzedzonej zresztą wnikliwą kwerendą na surmeńskich stronkach. O takie uniwersytety to my walczyli :P