[PM-III] Księgi, język, muzyka i postawa liturgiczna

[Carlo Lorenzo de Medici y Zep]

Autor: Carlo Lorenzo de Medici y Zep
Promotor: prof. Ksawery van Berden

Księgi, język, muzyka i postawa liturgiczna

Księgi liturgiczne

Do ksiąg liturgicznych należą:
1. Mszał.
2. Rytuał.
3. Pontyfikał.
4. Brewiarz.
5. Śpiewnik.

Mszał powstał z połączenia sakramentarza, antyfonarza, lekcjonarza i ewangeliarza, ksiąg używanych pierwotnie osobno: od XIII wieku powszechnie używany jest przy odprawianiu Mszy św. Mszał zawiera modlitwy, śpiewy, ustępy ze Starego i Nowego testamentu oraz przepisy mszalne. Składa się z wstępu i trzech części: Msze św. niedzielne i na uroczystości Pana Jezusa czyli tzw. De Tempore; części niezmienne Mszy św., czyli Ordo Missae i Msze św. o świętych czyli Proprium de Tempore.

Rytuał podaje modlitwy, obrzędy i przepisy odnoszące się do udzielania Sakramentów i Sakramentaliów.

Pontyfikał zawiera modlitwy i obrzędy Sakramentów i sakramentaliów udzielanych przez biskupa.

Brewiarz jest księgą zawierającą modlitwy kapłańskie (psalmy, żywoty świętych i ustępy z Pisma św.).

Śpiewnik (Antyfonarz i Graduale) podaje teksty i nuty liturgicznych śpiewów kościelnych.

Wszystkie księgi liturgiczne muszą być zatwierdzone przez Świętą Kongregację Obrzędów.

Język liturgiczny

Językiem liturgicznym we Mszy św. i przy udzielaniu Sakramentów i sakramentaliów jest język łaciński.
Z dwóch powodów język łaciński utrzymuje się w Kościele Katolickim jako język liturgicznym: dla swej niezmienności, która pozwala nam modlić się w tych samych słowach od pierwszych wieków chrześcijańskich, i dlatego, że wyraża jedność i powszechność Kościoła św. Niektórym narodom pozwala Kościół na odprawianie obrzędów św. w języku narodowym (obrządki wschodnie), gdyż czynią to od bardzo dawna i w języku martwym (starosłowiańskim, greckim, ormiańskim). Nabożeństwa ludowe (majowe, czerwcowe, październikowe etc.) odprawia się za zgodą Kościoła wjęzykach narodowych.

Śpiew liturgiczny

Początkowo całą liturgię Mszy św. wykonywano śpiewem, później już tylko niektóre części Mszy św. śpiewano, a od wieków średnich znana jest Msza św. cicha. Sposób wykonywania śpiewów przejął Kościół od Żydów (soliści śpiewali psalmy, a lud odpowiedzi czyli responsoria) i od Greków (jeden chór śpiewał pieśni, drugi antyfony). Reformą śpiewu liturgicznego zajęli się św. Ambroży, bp Mediolanu (IV w.) i papież Grzegorz Wielki (VI w.), od którego przyjął swą nazwę poważny, jednogłosowy śpiew, wykonywany na przemian przez chór i celebransa (śpiew gregoriański, pielęgnowany przez zakon benedyktyński). Z biegiem czasu rozwinął się śpiew liturgiczny wielogłosowy(polifoniczny), którego propagatorami byli Palestrina (XVI w.) i Orlando di Lasso (XVI w.) Kościół zgadza się także na wykonywanie śpiewu ludowego podczas pielgrzymek, procesji, nabożeństw i w czasie Mszy św. cichej czy śpiewanej. Żąda natomiast, by teksty liturgiczne w czasie Mszy św. uroczystych wykonywano według zasad śpiewu liturgicznego.
Św. Pius X w swym Motu Proprio "Inter Pastoralis Officii Sollicitudines" z 1903 r. wyznacza śpiewowi liturgicznemu trzy cechy: świętości, doskonałości artystycznej i powszechności, czyli zgodności z ogólnymi zasadami śpiewu. Cechy te w najwyższym stopniu posiada śpiew gregoriański (chorał). Toteż poleca go także papież Pius XI w "Divini Cultis" z 1928 r. i Pius XII w "Mediator Dei" z 1947 roku.

Muzyka kościelna

Od VII wieku śpiewowi kościelnemu towarzyszy gra organowa.
Ponieważ najważniejszym czynnikiem w liturgii jest mowa oraz śpiew celebransa i wiernych, muzyka nie może nad nimi panować lecz ma im towarzyszyć. Przepisy kościelne ustanawiają, że: muzyka organowa ma towarzyszyć jedynie śpiewowi chóru lub wiernych, nigdy zaś śpiewowi solowemu celebransa, diakona lub subdiakona; ma stać na bardzo wysokim poziomie artystycznym i nie może zagłuszać tekstów liturgicznych. Używanie instrumentów hałaśliwych (dętych) i mechanicznych (gramofon) jest zakazane.

Sztuka liturgiczna

Od początku Kościoła św. przyozdabiano ściany świątyń, ołtarze i przedmioty kultu dziełami sztuki: malowidłami, rzeźbami i witrażami. Zgodnie z wolą Kościoła sztuka liturgiczna ma być podporządkowana przepisom liturgicznym (stąd nazwa), a więc zgodna z duchem i celami liturgii. Sztuka liturgiczna ma podwójne zadanie: ma uzmysławiać prawdy wiary św. i pobudzać do pobożności. Najważniejsze miejsce w sztuce liturgicznej zajmuje malarstwo, rzeźba, architektura i zdobnictwo. Ich wspólny harmonijny wysiłek stanowi o pięknie kościoła. Kościół w trosce o poziom sztuki liturgicznej ustanawia komisje diecezjalne, do których należy zatwierdzanie projektów budowy nowych kościołów i konsekracji starych świątyń (zabytkowych).

Przepisy liturgiczne

Życie liturgiczne normuje Stolica Apostolska. Stolica Apostolska wydaje zwyczajne zarządzenia dot. liturgii przez Świętą Kongregację Obrzędów (ustanowioną przez Sykstusa V w 1588 r.), nadzwyczajne zaś w orędziach papieskich. Liturgiczne przepisy Kościoła są dwojakiego rodzaju: obowiązujące i zalecające. Kościół św. zgadza się na istnienie miejscowych zwyczajów liturgicznych, o ile są one: stare, rozumne i zgodne z duchem liturgii kościelnej. Biskupi mają obowiązek czuwać, by przepisy liturgiczne były zachowane, a zwyczaje zgodne z nauką Kościoła.

Postawa liturgiczna

Budynek kościelny, jego wewnętrzne urządzenie, szaty, naczynia i księgi liturgiczne stanowią ramy kultu liturgicznego.Istotnym zaś czynnikiem (podmiotem) kultu liturgicznego jest człowiek, jego wewnętrzne usposobienie i zewnętrzna postawa. Oprócz głośnego odmawiania modlitw i śpiewu przyjęły się w Kościele następujące sposoby zewnętrznego udziału w służbie Bożej: znak krzyża św., ukłon, klękanie, stanie, siedzenie, leżenie krzyżem, podnoszenie oraz rozkrzyżowanie i złożenie rąk, bicie się w piersi, a także pocałunek pokoju.

Znak krzyża św. jest wyznaniem wiary św., symbolem śmierci Chrystusa, wyrazem czci dla Trójcy św., źródłem łaski i błogosławieństwa oraz wezwaniem do naśladowania Chrystusa Ukrzyżowanego. Duży znak krzyża św., (na czole, ramionach i piersi) znany jest od czasów apostolskich w prywatnym życiu wiernych, w liturgii od IV w. Mały znak krzyża św. (na czole, ramionach i piersi) wykonujemy przed Ewangelią, zaznaczając w ten sposób, że gotowi jesteśmyprawdę Bożą przyjąć rozumem i sercem, oraz głosić ją ustami.

Ukłon (mały, średni i głęboki) jest wyrazem czci i szacunku.

Klękanie (na jedno lub dwa kolana) wyraża najwyższy hołd należny Bogu.

Stanie od czasów apostolskich jest zwyczajną postawą przy modlitwie (zwłaszcza celebransa - pośrednika między Bogiem, a ludem) i jest wyrazem radości, zaufania i nadziei.

Siedzenie wprowadzono do liturgii ze względu na słabość ludzką. Oznacza ono u wiernych gotowość wysłuchania i przyjęcia słowa Bożego, u biskupów i kapłanów zaś władzę pasterską i sądowniczą.

Leżenie krzyżem (prostracja) ma miejsce w liturgii na znak pokuty w Wielki Piątek i Wielką Sobotę, także przy święceniach kapłańskich i biskupich.

Podnoszenie rąk oznacza wzniesienie serca do Boga, rozłożenie rąk w kształcie krzyża oznacza chęć upodobnienia się do Jezusa Ukrzyżowanego, a złożenie rąk oddanie się na służbę Bogu.

Bicie się w piersi jest wyrazem żalu za grzechy i chęci poprawy życia.

Pocałunek pokoju składa celebrans diakonowi, subdiakonowi i duchownym jako wezwanie do miłości braterskiej.Całowanie przedmiotów poświęconych wyraża cześć dla Boga i świętych, których one przedstawiają.