[bkl] Pius IV - ostatni Patriarcha II Państwa Kościelnego Rotria - magisterium

[Paolo Carlo de Medici y Zep]

Autor: dr net. prof. UR Paolo biskup della Chiesa OSPPE 
Promotor: dr net. prof. UR Taddaeus della Chiesa SJ

Pius IV – ostatni Patriarcha II Państwa Kościelnego Rotria

 

W swojej pracy bakalaureatu z historii chciałbym przedstawić pontyfikat Piusa IV, który był ostatnim Patriarchą II Państwa Kościelnego Rotria. Za jego pontyfikatu ujawniły się największe patologie tamtejszego okresu i tym samym nastąpił kres złotej ery Stolicy Apostolskiej. Celem niniejszej pracy jest także rządów Piusa IV, które choć trwały zaledwie niedużo ponad półtorej miesiąca, to zapisały się w historii jako przełomowe – kończące pewien etap w dziejach naszego kraju.

 

Dnia 21 sierpnia 2014 r. v-zmarł w Apostolskim Mieście Rotria Patriarcha Leon II. Fakt ten niezwykle zszokował mieszkańców Rotrii, gdyż nic nie wskazywało na nagły atak realiozy, który pozbawi życia Wawrzyńca Medycejskiego, zasiadającego wówczas na Tronie Pawłowym. Kilka dni wcześniej rozprawił się ze stowarzyszeniem masońskim Micronatti, które planowało przejęcie władzy w Kościele Rotryjskim oraz jego zniszczenie. Ekskomunikowany został wtedy x. Julian Montini, aczkolwiek przypuszcza się, iż wiodącą rolę w Micronatii odgrywał ksiądz infułat Mikołaj Dreder, który jednak zdradził swoich sojuszników i doniósł na ich działalność Świętemu Oficjum. W zamian za to Jego Świątobliwość Leon II nagrodził go nominacją biskupią.

Końcówka II Państwa Kościelnego charakteryzowała się niezwykłą hieratycznością struktury władzy. Bardzo trudno było uzyskać kościelne i państwowe godności, a najwyższe urzędy sprawowane były przez te same osoby. Podobnie było w Kolegium Kardynalskim, które po v-śmierci Leona III złożone było z dwóch purpuratów – kardynała kamerlinga Cezarego Medycejskiego oraz kardynała Franciszka Ferdynanda Habsburga Lotaryńskiego. Choć duchowni rotryjscy przewidywali iż największe szanse na rozpoczynającym się po pogrzebie Leona II konklawe posiada kardynał Franciszek Ferdynand (przewodniczący celebrom pogrzebowym i będący Dziekanem Kolegium Kardynalskiego), to z dobrze poinformowanych źródeł wiem, iż na ówczesnym konklawe rozpatrywana była również kandydatura Piusa Marii biskupa Facibeniego. Ekscelencja Facibeni jednak odmówił, gdyż wpierw wolał uzyskać kapelusz kardynalski. Wiadome też było, że Facibeni lubił swoją rolę „szarej eminencji”. Ostatecznie zatem 24 sierpnia 2014 r. po bardzo krótkim konklawe kardynał Franciszek Habsburg został Piusem IV.

 

Pius IV nie posiadał rewolucyjnych planów dotyczących swojego pontyfikatu. Pragnął kontynuować politykę poprzedników, skupiając swoje uwagę na sprawach wewnętrznych. Kurią kierował x. prałat Ksawery van Berden, który chciał skodyfikować prawo karne na terenach Państwa Kościelnego. Uchwalono również ustawę o Gwardii Apostolskiej. W trakcie pontyfikatu Piusa IV bardzo aktywnie działał x. Wincenty Oreglia di Santo Stefano (pierwotnie Stanisław Wieniawa), który przybył do kraju w dniu śmierci Leona III (przez co później naraził się na pomówienie, iż stanowił z Wawrzyńcem Medycejskim tą samą osobę). Za czasów Piusa IV prężnie działał Uniwersytet Rotryjski, a rozwój kultury zapewniał Pius Maria biskup Facibeni. Aktywność mieszkańców Państwa Kościelnego w tym okresie była bardzo duża.

 

W trakcie uroczystości pokoronacyjnych Piusa IV, biskup Tomasz Mancini OFD wysunął kontrowersyjne tezy dotyczące konieczności reformy Kościoła Rotryjskiego m.in. uczynienia go „bardziej autentycznym” oraz wyjścia duchownych do ludzi. Jak pisał kardynał Jan Chrzciciel Aldobrandini (Wincenty Oreglia di Santo Stefano), Tomasz Mancini "...zarzucił, że Kościół Rotryjski jest zamknięty dla v – świata, nazwał go „fabryką ceremonii”, a nie ostoją chrześcijaństwa. W swoich tezach zaznaczył, że Patriarcha nie może być „więźniem Kwirynału”, a wraz z innymi duchownymi powinien być solą ziemi. Zaznaczył, że należy zwiększyć rolę kościołów lokalnych oraz zdecydowanie zwrócił się w stronę koncyliaryzmu oraz kolegialności w Kościele". Działania dominikańskiego biskupa nie spodobały się Ojcu Świętemu, gdyż godziły w dotychczasową tradycję Kościoła oraz niosły niebezpieczne treści. Podobnie krytykował Piusa IV inny dominikanin - o. Jordan Belmonte, który zdaniem kardynała Aldobrandiniego, "...nazwał Kościół Titanicem płynącym wprost na górę lodową, a Patriarchę jego kapitanem. Zarzucał blokowanie Tronu Pawłowego przez dwóch kardynałów i niską kolegialność".

Pius IV obłożył ostatecznie Manciniego suspensą i zakazał dalej głosić owych poglądów, a także nakazał mu pokutę w klasztorze we Fiesole. Pomimo tego biskup Mancini nie wyrzekł się swoich tez i rozgłaszał je na blogu oraz za granicami Rotrii. Dodatkowo bezpośrednio atakował Patriarchę, nazywając go tyranem na Tronie Pawłowym. Pius IV nie mógł tolerować podważania autorytetu Biskupa Rotrii i ekskomunikował Manciniego oraz ojca Belmonte (oskarżonego o podwójną tożsamość z Albertem Orańskim), tymczasowo uspokajając sytuację w kraju.  Jego Świątobliwość przypuszczał, że biskup Mancini działał na polecenie osoby trzeciej, sugerując iż inspiracja mogła wypłynąć z Królestwa Zjednoczonych Niderlandów, których władcą ówcześnie był Albert I. W rozmowie z księdzem Wincentym Oreglią di Santo Stefano Ojciec Święty wskazał, iż wszczęta przez Manciniego protestancka rewolucja miała stanowić pretekst do założenia kościoła narodowego w Niderlandach, którego przewodnictwo miało zostać powierzone właśnie Manciniemu. Nie można niestety zweryfikować tej tezy, aczkolwiek wzmocnienie pozycji Manciniego w trakcie Wielkiej Schizmy Październikowej oraz za rządów antypatriarchy Klemensa III (de facto marionetki w rękach Alberta Orańskiego) oraz antypatriarchy Aleksandra IV sporo za nią przemawia. Albert Orański szanował wówczas Tomasza Manciniego i doceniał jego wkład w rozwój Rotrii.

 

Pomimo iż tezy Tomasza Manciniego nie zostały przedmiotem obrad, to Pius IV dostrzegł potrzebę przedyskutowania ewentualnych zmian i w związku z tym zwołał VI Sobór Laterański, na którym miano debatować na temat konieczności modyfikacji Rytuału Laterańskiego (dodania do jego przepisów obrzędu pogrzebu Patriarchy) oraz nowych zadań duchowieństwa rotryjskiego. Legatami soborowymi zostali biskupi Pius Maria Facibeni oraz Mikołaj Dreder. Obrady VI Soboru Laterańskiego za czasów Piusa IV toczyły się bardzo wolno i poza owymi zmianami w Rytuale Laterańskim nie dokonano żadnych większych zmian. Obrady Soboru zostały przerwane przez wybuch Rewolucji Październikowej, która zapoczątkowała okres Wielkiej Schizmy Rotryjskiej. Sobór odegrał w trakcie Rewolucji bardzo dużą rolę, gdyż był organem elekcyjnym pierwszego antypatriarchy.

 

Dnia 14 października 2014 r. w trakcie audiencji generalnej Pius IV ogłosił nominację biskupią dla księdza prałata Ksawerego van Berdena, a także włączył księdza Wincentego Oreglię di Santo Stefano w skład Kapituły Bazyliki Laterańskiej. W ten dzień nic nie zapowiadało zbliżających się, przełomowych dla losów II Państwa Kościelnego wydarzeń.

 

W dniu 18 października 2014 r. w godzinach wieczornych doszło do ataku na Apostolskie Miasto Rotria. Patriarcha Pius IV przewodniczył wówczas nieszporom w Bazylice Laterańskiej. Wraz z nim modlili się kardynał Cezary Medycejski oraz biskup Pius Maria Medycejski – w ten dzień bowiem Cezary Medycejski przysposobił go do swojego rodu. Patriarchę i jego najbliższych współpracowników zaatakował ekskomunikowany biskup Tomasz Mancini wraz ze swoimi poplecznikami. Inspiratorem ataku zgodnie z informacją zamieszczoną przez obrońcę Rotrii – Karola Habsburga (syna Piusa IV) miał być Wawrzyniec Medycejski, który sfingował swoją śmierć, a w rzeczywistości uciekł z Rotrii za granicę, by tam przygotować spisek. Nigdy tego nie udowodniono. W trakcie walk w Bazylice Laterańskiej śmierć poniósł zarówno Ojciec Święty, jak i Medyceusze. Z tego powodu w Kościele Rotryjskim zabrakło kardynałów. Patriarcha Pius IV przewidując sytuację kryzysową ustanowił tuż przed swoją śmiercią regenta w osobie biskupa Ksawerego van Berdena. Niestety atakujący zmusili go do opuszczenia Państwa Kościelnego i uniemożliwili sprawowanie władzy, opanowując struktury informatyczne kraju. W tym właśnie momencie zakończyło się II Państwo Kościelne Rotria. Następni jego władcy nie posiadali legitymacji do sprawowania władzy i byli zwykłymi uzurpatorami. Rozpoczęła się Wielka Schizma Rotryjska, a do kraju z czasem powracały osoby niepożądane za rządów Piusa IV – Julian Montini (ukrywający się pod nazwiskiem Jana Bertelliego), Jan Ganganelli czy Albert Orański, który w tym samym dniu abdykował z tronu niderlandzkiego i został prezbiterem Kościoła Rotryjskiego (nominował go samozwańczy Przewodniczący Rady Regencyjnej Tomasz Mancini). Ksiądz Wincenty Oreglia di Santo Stefano, który niestety uznał rządy uzurpatorów, otrzymał list od kardynała Cezarego Medycejskiego, w którym purpurat tuż przed śmiercią napisał, iż nadchodzą dla Rotrii czasy „topienia się w szatańskiej smole”.

Co mogło stanowić pośrednią przyczynę Rewolucji i początku Wielkiej Schizmy? Stałe grzechy Rotrii i duchowieństwa Kościoła Rotryjskiego – brak umiejętności porozumienia się, rządza władzy, wygórowane ambicje, pycha i zazdrość. Ponadto pontyfikat Piusa IV określany był jako autorytarny, bardzo podobny do rządów Franciszka Ferdynanda jako Sykstusa III. Struktura „trzymająca władzę” w Państwie Kościelnym była bardzo sztywna, co powodowało narastającą złość niektórych duchownych (członkowie Micronatii, biskup Tomasz Mancini), którą powiększyła niechęć do jakichkolwiek zmian. Wydawać się również może, że zarówno Pius IV, jak i jego współpracownicy, byli zmęczeni sprawowaniem władzy i narastającym konfliktem z innymi osobami. To spowodowało brak większej ochoty do obrony w październiku 2014 r. Tym samym rządy Piusa IV należy ocenić raczej negatywnie, gdyż Jego Świątobliwość nie był w stanie zapobiec rozkładowi systemu władzy. Nie zapewnił także bezpieczeństwa państwu, choć podjął ku temu działania (ustanowienie regenta). Niestety napastnicy okazali się sprytniejsi i skuteczniejsi.

Wydarzenia Rewolucji, które zostaną opisane przeze mnie szerzej w pracy magisterskiej, stanowią czarną kartę w historii naszego kraju, kończąc złotą erę II Państwa Kościelnego Rotria. Na nieco ponad rok utraciło ono legalną władzę, będąc pod rządami najpierw antypatriarchów okresu Wielkiej Schizmy Rotryjskiej (Klemens III i Aleksander IV), a następnie niewoli skarlandzkiej i niderlandzkiej (Benedykt I). Skutki tych wydarzeń odczuwalne są do dziś np. w postaci powstania kościołów narodowych, oderwanych od Kościoła Powszechnego (Patriarchat Agurii). Słabość Piusa IV i jego współpracowników była niestety pośrednią przyczyną tego stanu rzeczy.

Zachęcam wszystkich do dyskusji nad przedstawioną pracą.

dr net. prof. UR Paolo biskup della Chiesa

[Wilhelm Orański]

Wasza Magnificencjo,

w większości z przedstawionych wydarzeń w Waszej pracy nie było nam dane uczestniczyć. Dobrze jednak pamiętamy czasy, gdy Państwo Kościelne było - jak to Ekscelencja nazwał - w okresie "niewoli niderlandzkiej". Ta terminologia jest jak najbardziej chwytliwa, ale czy słuszna? Warto przypomnieć istotę Forum Wolnych Narodów (o ile się nie mylimy, tak wówczas nazywała się ta inicjatywa). FWN składało się z Królestwa Zjednoczonych Niderlandów, Państwa Kościelnego Rotria oraz Wschodniej Republiki Estelli. Te trzy podmioty odłączyły się po to, by właśnie niezależność uzyskać. Żadne państwo nie było ograniczone ani ubezwłasnowolnione w podejmowaniu decyzji zarówno wewnętrznych, jak i zewnętrznych (przede wszystkim kreowanie polityki zagranicznej). Te państwa dzieliły jedynie wspólne miejsce działania i funkcjonowania. Nawet w późniejszych czasach, gdy już tylko KZN i PKR dzieliły jedno forum, myślimy że nie ma mowy o jakiejkolwiek niewoli (w naszym rozumieniu - pozbawienie częściowo lub całościowo zdolności do czynności prawnych lub bycie zależnym od innego podmiotu). Nie ulega wątpliwości, że oba państwa żyły ze sobą w przyjaźni, obaj władcy (my, jako Wilhelm II i antypatriarcha Benedykt I) również darzyli się szacunkiem, ale nie jest to podstawą do tego, by uznać ten okres za niewolę niderlandzką. Gdybyśmy chcieli założyć, iż Rotrię mógł opanować ród Orańskich, czyli niderlandzki, również nie jest to prawda - w PKR aktywnie działało troje duchownych: Albert Orański, Benedykt I (Nicolas Dreder) oraz Leonardo Mario Castiglioni. Jak widzimy ród niderlandzki nie przeważał wówczas w Rotrii.

Jest to nasza opinia, jeśli panuje wśród dostojnych Mieszkańców odmienne przekonanie, chętnie je poznamy.

[Alberto Tommaso di Mancini]

Ogólnie też mam osobiście parę zastrzeżeń. Ja do dziś uważam, że wybór Klemensa III był legalny, ale to tylko moja opinia.

---

Jeśli można zapytać - z jakich źródeł Brat korzystał?

[Maurycy Orański]

A to jest ten sam człowiek co Cesarstwo Polskie utworzył?

[Paolo Carlo de Medici y Zep]

Wasza Świątobliwość, nazwałem tamten okres niewolą niderlandzką ze względu na fakt, iż Państwo Kościelne nie posiadało własnego forum, goszcząc jedynie na forum, które de facto należało do Królestwa Zjednoczonych Niderlandów. Stworzył je i administrował nim Albert Orański. Ponadto Benedykt I był pod znaczącym wpływem Alberta Orańskiego i jego władza była iluzoryczna. Byt Państwa Kościelnego zależny był wyłącznie od woli KZN. Choć oczywiście przyjmuję odmienną ocenę tych wydarzeń.

Odnośnie uwagi brata Tommaso Manciniego - wybór Klemensa III nie był legalny, gdyż sobór powszechny nie miał uprawnień do elekcji Patriarchy. W trakcie obowiązywania stanu wyjątkowego jedynym organem władzy był regent Ksawery biskup van Berden, który pod zarzutami kloningu został wygnany z Państwa Kościelnego. Dopiero jego powrót w grudniu 2015 r. dał początek odrodzeniu legalnego Państwa Kościelnego, które obecnie rozwija się pod rządami Bonifacego I. Źródła z których korzystałem - osobista pamięć jako świadka tamtych wydarzeń oraz praca, którą napisałem jeszcze jako Aldobrandini bodajże dwa lata temu.

Pytanie brata Ostrogskiego - Franciszek Ferdynand działał aktywnie w Monarchii Austrowęgierskiej i w RONie. Nie wiem niestety czy był twórcą Cesarstwa Polskiego.

Bardzo dziękuję za pytania i proszę o więcej. Następne prace pojawią się wkrótce.

[Maurycy Orański]

Ten sam. Cieszę się że nie jestem jego wnukiem.

[Paolo Carlo de Medici y Zep]

Franciszek Ferdynand posiadał syna - Karola Habsburga, który obecnie przynależy do rodu Medyceuszy. Wsławił się on bardzo kiepskimi rządami w Królestwie Skarlandu jako Karol III, a nieudane reformy doprowadziły do jego abdykacji, a poniekąd także do upadku tego kraju. Obecnie "śmieszkuje" w Republice Bialeńskiej, gdyż trudno nazwać jego działalność uprawianiem polityki lub czymkolwiek sensowym z innej dziedziny.

[Maurycy Orański]

Synem jego był także mój dziadek książe Karol Radziwiłł (dawniej von Habsburg-Lothringen-Radziwiłł) który po skandalu z cesarstwem polskim wyrzekł się ojca i nazwiska. Obecnie pozostaje nieaktywny od kilku miesięcy.

[Paolo Carlo de Medici y Zep]

Może zechciałby Brat opisać owo Cesarstwo i przesłać mi pracę na PW? Po zatwierdzeniu mógłby Brat opublikować je na Wydziale Historii, podyskutowalibyśmy na ten temat. Byłaby to szansa na uzyskanie tytułu zawodowego bakałarza netowego historii, chyba że Brat posiada już jakiś tytuł. Zachęcam gorąco.

[Maurycy Orański]

Jedyne studia jakie ukończyłem to odpowiednik magistratu (kurs podoficerskie wyższy) w Szkole Rycerskiej.  Mogę jednak pomyszkować po archiwach.