[PM-II] Ołtarz, naczynia i szaty liturgiczne

[Carlo Lorenzo de Medici y Zep]

Autor: Carlo Lorenzo de Medici y Zep
Promotor: prof. Ksawery van Berden

Ołtarz, naczynia i szaty liturgiczne

Ołtarz

Na ołtarzu w czasie Mszy św. Chrystus jako Najwyższy Kapłan powtarza w sposób bezkrwawy swą Ofiarę Krzyżową.Ołtarz jest dlatego otaczany czcią należną Chrystusowi i zajmuje w kościele pierwsze miejsce. Dla zaznaczenia jedności wiernych z Chrystusem był pierwotnie tylko jeden ołtarz w kościele. W miarę powiększania się liczby kapłanów zaczęto także ustawiać ołtarze w nawach bocznych. W pierwszych wiekach chrześcijaństwa odprawiano Msze św. w domach prywatnych na stołach (mensa - stół) i w katakumbach na grobach męczenników (sepulcrum - grób). Dlatego w kościołach budowano ołtarze z płytami stołowymi i umieszczano w ich podstawie relikwie męczenników. Z prostych stawały się ołtarze z biegiem czasu bardzo okazałe. Rozbudowywano nastawę ołtarza (tylną część) i umieszczano na niej świece, figury, obrazy i relikwiarze.

Obecnie ołtarz składa się z:
1. Podstawy kamiennej lub marmurowej.
2. Płyty zwanej mensą.
3. Antypendium czyli przedniej części.
4. Nastawy czyli tylnej części.

W środku mensy ołtarzowej znajduje się wgłębienie z relikwiami św. męczenników (sepulcrum). Jeśli w bocznych ołtarzach nie ma relikwii stałych umieszcza się do mszy św. przenośną płytę marmurową z relikwiami (portatyl). Za mensą ołtarzową w środku nastawy umieszcza się tabernakulum (namiot) dla przechowywania Najświętszego Sakramentu, osłonięte jedwabną materią (konopeum). Nad tabernakulum stoi krzyż, a obok tabernakulum świece i wazony z kwiatami. Prawe ramię krzyża wskazuje prawą stronę ołtarza (stronę ewangelii), zaś lewe ramię lewą stronę (stronę lekcji). W nastawie ołtarza umieszcza się figury i obrazy Pana Jezusa, Najśw. Maryi Panny i świętych. W czasie Mszy św. na mensie ołtarzowej, przykrytej trzema obrusami, znajdują się trzy tablice tzw. kanony i pulpit dla mszału.Obok ołtarza stoi stół kredencyjny, na którym ustawia się tacę z ampułkami i ręczniczkiem. Na stopniach ołtarza, pokrytych dywanem umieszcza się dzwonki. Nad drzwiami zakrystii wisi sygnaturka, przy pomocy której ministranci dają znak na rozpoczęcie Mszy św. lub innego nabożeństwa.

Naczynia liturgiczne

W pierwotnym kościele używano przy Mszy św. dwóch kielichów - mniejszy dla kapłana i większy dla wiernych. Do przechowywania Eucharystii służyły naczynia w kształcie gołąbka, wieżyczki, walca, kuli lub puszki.

Obecnie przy Mszy św. i innych nabożeństwach oraz przy udzielaniu Sakramentów św. używa się: kielicha, pateny, ampułek, puszki (cyborium), monstrancji, kadzielnicy z łódką, kociołka z wodą i kropidła oraz naczyń do Olejów św. (Krzyżma św., Oleju Katechumenów i Oleju Chorych).

Kielich (wewnątrz wyzłacany) jest okrywany puryfikaterzem (biały ręczniczek), palką (lniany kwadrat), korporałem(lniany obrusik), który w czasie Mszy św. podkłada się na mensie ołtarzowej pod Hostię i kielich z welonem(nakryciem kielicha) i bursą (torebką do korporału). Welon i bursa są tego samego materiału i koloru co ornat.

Patena to talerzyk metalowy, wyzłacany, na którym składa się w czasie Mszy św. Hostię.

Ampułki szklane lub metalowe, służą do podawania wina i wody w czasie Mszy św.

Puszka (cyborium) dla Hostii konsekrowanych jest podobna do kielicha, lecz posiada nakrycie metalowe.

Monstrancja (monstrare - pokazywać) służy do wystawiania Najśw. Sakramentu w czasie uroczystych nabożeństw.

Przy pomocy kadzielnicy okadza się ołtarz, dary ofiarne, monstrancję, celebransa, wiernych oraz poświęcane przedmioty dymem kadzidła. Kadzidło podaje się do okadzania w małym naczyniu, zwanym łódką.

Kociołek z wodą święconą i kropidło używane są do pokrapiania osób i przedmiotów w czasie nabożeństw i poświęceń.

Oleje św. (Krzyżmo św., Olej Katechumenów i Olej Chorych) przechowuje się w małych naczyniach w zakrystii, w skrytce umieszczonej w ścianie prezbiterium lub na probostwie.

Szaty liturgiczne

Szaty liturgiczne wywodzą się ze świeckiego stroju Rzymian w IV i V wieku, którego kapłani używali nie tylko jako codziennego stroju, lecz także przy sprawowaniu służby Bożej. W ciągu wieków szaty liturgiczne były przystosowane do zmieniających się warunków życia i zwyczajów (co do kroju i ozdób).

Dziś przy Mszy św. używa kapłan następujących szat liturgicznych: humerału, alby, paska, manipularza, stuły i ornatu. Subdiakoni i diakoni oraz biskupi (pod ornatem) używają tuniceli i dalmatyki.

Humerał (dawne purpurowe nakrycie głowy w czasie modlitw i składania ofiar) jest lnianą chustą koloru białego, którą kapłan okrywa szyję. Humerał przypomina kapłanowi obowiązek skupienia w czasie Mszy św.

Alba jest długą, białą szatą (dawniejszą tuniką rzymską) z rękawami, symbolizującą czystość serca, obowiązującą w czasie odprawiania Mszy św.

Pasek (cingulum) służy do ściągania alby w pasie i oznacza obowiązek wstrzemięźliwości w życiu kapłana.

Manipularz, wąską szarfę tego samego koloru co ornat, wkłada kapłan na lewe przedramię. Manipularz symbolizujetrud pracy kapłańskiej (dawniej była to chusta do ocierania potu).

Stułę (dawny szal), wąską długą szarfę przywdziewa kapłan na albę i krzyżuje na piersiach (czego nie robi biskup), a diakon wkłada przez ramię. Stuła oznacza władzę kapłańską.

Ornat (dawny płaszcz) jest ozdobną szatą wierzchnią i oznacza ciężar obowiązków kapłańskich.

Tunicela i dalmatyka są to szaty z rękawami, podobne do ornatu (dawniej długie, dziś skrócone).

Przy nabożeństwach poza Mszą św. używa się następujących szat: komży (krótka biała szata), biretu (nakrycie głowy), welonu (jedwabny szal używany przy błogosławieństwie Najśw. Sakramentem) i kapy (nakrycie w kształcie długiego płaszcza okrywającego ramiona).

Biskupi poza ogólnymi szatami kapłańskimi noszą: mitrę (infułę), dalmatykę, tunicelę, rękawiczki, sandały (pantofle),pierścień, krzyż (pektorał) i pastorał. Arcybiskupi noszą ponadto paliusz (na ornacie), a papież tiarę (triregnum - potrójną koronę).

Z początku szaty liturgiczne podobnie jak szaty ogółu wiernych były koloru białego. Dziś mamy pięć kolorów szat liturgicznych: biały, czerwony, zielony, fioletowy i czarny.

Biały kolor (symbol radości i czystości serca) jest używany w uroczystości Trójcy św., Pana Jezusa, Matki Bożej, Aniołów i świętych.

Czerwony kolor (symbol miłości, ognia i krwi) jest używany w Zielone Święta, w święta męczenników i apostołów.

Zielony kolor (symbol nadziei) oznacza budzące się życie i jest używany w niedziele okresu od Zielonych Świąt do Adwentu i w niedzielę po Trzech Królach aż do Siedemdziesiątnicy.

Fioletowy kolor (symbol pokuty) używany jest w Adwencie, Wielkim Poście, suchedni, wigilie, dni krzyżowe, w święto Młodzianków, przy Sakramencie Pokuty i Ostatniego Namaszczenia. Kolor różowy jest równoznaczny z fioletowym i używa się go w dwa dni: trzecią niedzielę Adwentu - Gaudete i czwartą niedzielę Wielkiego Postu - Laetare.

Czarny kolor (symbol śmierci i żałoby) używany jest w Wielki Piątek, w Mszach żałobnych (Requiem) i podczas pogrzebu dorosłych.

Kolor złoty i srebrny jest równoznaczny z białym i używa się go przy wielkich uroczystościach.